Kahramanmaraş'ın Pazarcık ilçesinde meydana gelen depremi birkaç gün önce tahmin ettiği ileri sürülen Hollandalı Frank Hoogerbeets tartışmaların odağında. Türkiye'deki depremin tam olarak üç gün sonra meydana geldiği alan üzerinde bir dizi kırmızı daire içeren bir harita yayınladıktan sonra bu hafta biraz viral oldu.
Kendisini araştırmacı ve gezegen geometrisi uzmanı diye nitelendiren Hoogerbeets, 3 Şubat'ta attığı tweette "Er ya da geç bu bölgede (Türkiye'nin Güney-Orta bölgesi, Ürdün, Suriye, Lübnan) 7,5 büyüklüğünde bir deprem olacak" diye yazmıştı.
Hoogerbeets, depremlere Jüpiter, Mars ve diğer gezegenlerin pozisyonlarının neden olduğunu ileri sürüyor. Ancak uzmanlarsa böyle bir şeyin mümkün olamayacağı görüşünde.
Amerikan 'Salon' gazetesinde Troy Farah tarafından kaleme alınan, "Hayır, hala depremleri tahmin edemiyoruz (Twitter'da bazılarının söyleyebileceklerinin aksine)" başlıklı ilgili dikkat çekici makalesi şöyle:
Bu hafta Türkiye'de meydana gelen deprem 68.000'den fazla insanı yaraladı ve 16.000'den fazla insanı öldürdü. Birleşmiş Milletler'in bazı tahminlerine göre bu sayının 20.000 kişiye kadar çıkabileceği tahmin ediliyor ve bu da onu bu yüzyılın en ölümcül depremlerinden biri yapıyor.
Deprem, üç tektonik levhanın sınırlarının buluştuğu bir "üçlü kavşakta" meydana geldi: Afrika, Anadolu ve Arap levhaları. Bu dev kaya oluşumları birbirine sürtündükçe muazzam miktarda enerji açığa çıkarıyorlar. Bu durumda, Suriye'nin Halep kentinin yaklaşık iki saat kuzeyinde bulunan Türkiye, Gaziantep şehrinin batısında, yerin yaklaşık 11 mil (18 kilometre) altına çarptı. Yaklaşık 6000 bina yıkıldı ve birçok kurbandan haber alınamadı.
U.S. Geological Survey'e (USGS) göre, deprem, bir depremin şiddetini ölçmek için kullanılan bir ölçü olan Richter ölçeğine göre 7.8 olarak kaydedildi. 7.0 veya üstü herhangi bir şey, geniş alanlarda ciddi hasara neden olabilirken, 8.0'ın üzerindeki depremler meydana gelebilecek en büyük depremler arasındadır.
Ana şok olarak bilinen ilk depremi, yaklaşık dokuz saat sonra 7,5 büyüklüğünde bir artçı sarsıntı izledi ve bu kadar güçlü bir artçı sarsıntıya nadiren rastlanır. Ancak bölge o zamandan beri daha küçük depremlerle sarsıldı. Ve bazı jeologlara göre, aylarca hatta yıllarca sallanmaya devam edebilir.
Tüm bunlar birdenbire ortaya çıkmış gibi görünebilir. Ne Suriye'nin ne de Türkiye'nin bu depremle ilgili önceden bir uyarısı olmadığı doğrudur. Ancak 3 Şubat'ta yayınlanan bir tweet, tam olarak bu senaryoyu tahmin etmiş görünüyor.
Kendini deprem tahmincisi ilan eden Frank Hoogerbeets, depremin tam olarak üç gün sonra meydana geldiği alan üzerinde bir dizi kırmızı daire içeren bir harita yayınladıktan sonra bu hafta biraz viral oldu.
Geçen Cuma günü Twitter'da "Er ya da geç bu bölgede (Güney-Orta Türkiye, Ürdün, Suriye, Lübnan) ~M 7.5 #deprem olacak" diye yazdı.
Bu ürkütücü bir şekilde ileri görüşlü görünse de, USGS açıkça depremleri tahmin etmenin mümkün olmadığını ilan etti. Bir depremi doğru bir şekilde tahmin etmek için üç kriteri yerine getirmelisiniz: tarih ve saat, yer ve büyüklük. Hoogerbeets üçte ikisini doğru yaptı ("er ya da geç" kesin bir tarih ya da saat değildir), ancak büyüklük 0,3 oranında eksikti. Yeterince yakın? Ne yazık ki, bu hala bir depremi tahmin etmek için yeterli olmayabilir.
"Sosyal medyada Türkiye'nin etkilenen bölgesinde deprem olacağına dair açıklamaların tesadüfen büyük bir deprem dizisinden önce yapıldığı ve bu bölgede bir gün büyük bir deprem olabileceği yönündeki açıklamalar doğruydu; çünkü bu USGS Deprem Tehlikeleri Programı koordinatör yardımcısı William Barnhart, Newsweek'e verdiği demeçte," Başka bir deyişle, iyi tahmin. "Depremler öngörülebilir bir olay değildir. Hiç kimse bir depremin yerini, büyüklüğünü ve zamanlamasını doğru bir şekilde tahmin edemez."
Hoogerbeets'in geçmişte asla meydana gelmeyen depremleri tahmin ettiğini de belirtmekte fayda var. 2015 yılında, Kaliforniyalıları 8.8 büyüklüğünde bir darbenin geleceği konusunda uyardı, ama açıkçası, asla olmadı. O yılki bir habere göre Hoogerbeets, Nepal'de 8.800 kişinin ölümüne neden olan bir depremi gerçekleşmeden iki gün önce tahmin etmişti. Ancak makale bundan daha fazla ayrıntı vermiyor.
Hoogerbeets tahminleri için tüm bu verileri nereden alıyor? Tabii ki gezegenlerin hizalanması. Hoogerbeets'in bir deprem "tahminini" bir hava durumu raporu gibi okuduğu bir web sitesi ve YouTube kanalı olan Solar System Geometry Survey ile ilişkilidir. Teorilerine göre, Mars veya Satürn gibi bazı gezegenler, tıpkı Ay'ın gelgitleri etkileyerek depremlere neden olması gibi, gezegenimize yerçekimsel kuvvetler verecek şekilde kendilerini düzenlediler.
Ancak depremler hava durumu gibi ilişkili veya tahmin edilebilir değildir. Dünyanın en dış katmanı olan litosfer, yapboz parçaları gibi çatlamış kaya plakalarından oluşur. Bu tektonik plakalar sürekli olarak hareket ediyor ve bu da bir sonraki hareketlerini tahmin etmeyi zorlaştırıyor.
Yine de birbirlerine rastladıklarında bunu kesinlikle hissediyoruz. Bazen. Depremlerin çoğu, yılda yaklaşık 20.000 veya günde 55 ile yerin kilometrelerce altında fark edilmeden gider. Yoğunluk, Dünya'nın çekirdeğindeki karmaşık çalkalamalar da dahil olmak üzere birçok faktöre bağlıdır. İnsanlar ayrıca fosil yakıtları ve petrolü emmek için sıvıyı dünyanın derinliklerindeki çatlaklara püskürten "fracking" yoluyla depremlere neden olabilir. Nükleer bombalar, volkanlar, kasırgalar ve daha fazlası da deprem aktivitesini etkileyebilir.
Depremleri tetikleyen mekanizmalar tam olarak anlaşılamamış olsa da, depremlere neden olan diğer gezegenleri muhtemelen ekarte edebiliriz. Bazı gezegen uzmanları arasında hararetle tartışılsa da, muhtemelen güneş de bunların hiçbirine dahil değildir.
Gökbilimci Phil Plait 2015'te Slate'de "Gezegenlerin hizalanmasının Dünya'da bir depreme neden olmasının hiçbir yolu yok. Bu tam anlamıyla imkansız" diye yazmıştı. "Bunun hesabını daha önce yaptım; tüm gezegenlerin maksimum birleşik yerçekimi ideal koşullar altında hala Ay'ın Dünya üzerindeki yerçekimi etkisinden çok daha azdır ve Ay'ın depremler üzerinde en iyi ihtimalle son derece zayıf bir etkisi vardır."
Bunu çürütmek için, Hoogerbeets'in bu etkiyi gösteren verileri sunması ve muhtemelen bu olaylardan çok daha fazlasını çok daha fazla hassasiyetle doğru tahmin etmeye başlaması gerekir. Hoogerbeets'in depremlerin nedeninin Mars olduğu konusunda muhtemelen yanılıyor olması, deprem tahmininin elbette değersiz bir çaba olduğu anlamına gelmez. Açıkçası, böyle bir teknoloji geliştirilebilirse, büyük miktarda acıyı önlemeye yardımcı olabilir. Hoogerbeets böyle bir şeyi başarabilirse, o zaman Allah razı olsun.
1968'de Tokyo Üniversitesi Deprem Araştırma Enstitüsü'nden Tsuneji Rikitake, Earth-Science Review dergisinde, deprem tahmin teknolojisinin yakın olduğunu yazdı. Rikitake, "Deprem tahmin araştırmalarının günümüzdeki gelişimi, bazı deprem sınıflarının gerçek tahmininin, hepsi olmasa da, temel verilerin düzenli bir şekilde biriktirilebilmesi koşuluyla birkaç on yıllık bir süre içinde mümkün olabileceğini gösteriyor" diye yazdı.
Görünüşe göre bu tahmin teknolojisi hakkındaki tahmini yanlışmış. Bu temel verileri elde etmek hala kolay değil. Bu tür tahminler için güvenilir modeller oluşturmak için gereken zaman ölçeklerinde tektonik aktiviteyi tespit etmek için Dünya'nın derinliklerinde yeterli sensör yok. Ayaklarımızın altındaki fiziksel süreçleri hâlâ tam olarak anlayamamamızın bir nedeni de bu. Makine öğreniminin kullanılması da dahil olmak üzere bu alanda aktif olarak araştırmalar yapılıyor, ancak bunun elbette sınırlamaları var. Yani belki de bu sorunu çözmek, sosyal medyadaki insanları değil, ayaklarımızın altındaki gezegeni dinlemeyi gerektirecektir.
Troy Farah kimdir?
Troy Farah, Scientific American, STAT News, Undark, VICE ve diğerlerinde haber yapmış bir bilim ve halk sağlığı gazetecisidir. Uyuşturucu politikası ve bilim podcast'i Narcotica'nın sunuculuğunu yapıyor.
