10 ili etkileyen Kahramanmaraş depremi sonrasında en çok sorulan soruların başında, binaların neden ‘iskambil kağıdı' gibi yıkılması geliyor.
“Son bir asırdaki en büyük felaket” olarak yorumlanan depremde şu ana kadar 18 bin 342 kişi hayatını kaybederken, 74 bin 242 kişi de yaralandı. Depremden 13.5 milyon vatandaş etkilenirken, toplamda teyit edilmiş 6 bin 444 binanın da çöktüğü ya da hasar aldığı açıklandı.
Yıkılan binaların çoğunun ‘pankek çöküşü'nden (gözleme çökmesi) kaynaklandığı tahmin ediliyor.
Bir depremden sonra binaların bu şekilde yıkıldığını ilk kez görmüyoruz. ABD'nin Florida eyaletinin ikinci büyük şehri Miami'de de 2021'de binaların ‘pankek çöküşü'nden yıkıldığını görmüştük. Pankek (Gözleme) çöküşü nedir?
Sarsıntı anlarında kaydedilen görüntülerde genellikle binaların üst katlarının alt katların üzerine çökerek yıkıldığı anlaşılıyor. İngilizcede bu yıkılma şekline "pancake collapse" yani "pankek çöküşü" adı veriliyor.
ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu'ndan (USGS) yapı mühendisi Kishor Jaiswal, üst katlarının doğrudan alt katların üzerine çöktüğü bu yıkım biçimi "binaların sarsıntıyı absorbe edemediğinin kanıtı" diye yorumluyor.
Afet Yönetimi Uzmanı Kubilay Kaptan da bu çöküşleri şöyle yorumluyor:
Bütün katlar üst üste çöker. Bunların hepsine ayrı ayrı kurtarma işlemi uygulanır. En zor hal bu sandviç halidir. Bu çökmelerde enkaz altında kalanları tespit etmek ve üzerlerindeki yükü almak son derece zor.
Bir CNN raporunun açıkladığı gibi, 'pankek çöküşü' (gözleme çökmesi), çöken zeminlerin düştükçe yere inme ve yığılma biçiminden dolayı bu ad verildi.
“Pankek çöküşü, katları üst üste 'istifleyerek' tüm ağırlıklarını neredeyse en üst kata indirir. Bu, yapı düştükçe daha fazla ağırlık biriktirerek devam ediyor."
Bu, genellikle alttan başlayan "kademeli bir kırılmadır": genellikle bir binanın alt katlarında veya temellerinde bir taşıyıcı eleman hasar görür ve bu, üst katların dikey olarak aşağı doğru çökmesine neden olur.
Alt katlarda veya temelde destek olmadığında, üst katlar yukarıdan aşağıya doğru kademeli olarak çarpmaya başlar.
Ne kadar tehlikeliler
Pankek çökmesi, diğer çökme türlerinden daha tehlikelidir; çünkü enkazda genellikle birkaç boşluk veya hava cepleri vardır.
"Malzemelerin muazzam hacmi ... boş alanlara sahip olmayı çok zorlaştırıyor."
Ayrıca, çökme alanının yakınında kalan enkaz dengesiz olduğundan ve kurtarıcılar molozun içinden geçerken düşebileceğinden, kurtarma operasyonlarını da karmaşık hale getirirler.
Oldukça sık olur
Bu çökme modu, büyük depremlerden sonra, titreşimler bir binadaki yapıları tahrip ettiğinde oldukça sık görülür.
11 Eylül saldırılarında Dünya Ticaret Merkezi'nin İkiz Kulelerinin yıkılması muhtemelen en dikkat çekici ve dramatik örnektir.
Cumhuriyetçi Parti'nin nüfuslu senatörlerinden Lindsey Graham, uçakların kulelerin yan taraflarına çarptığında, kulelerin yüzey temellerinin yük taşıma kapasitesine zarar verdiklerini ve bunun da sonunda üst katların binanın geri kalanının üzerine çökmesine neden olduğunu söyledi.
Pankek (Gözleme) çökmeleri sıklıkla meydana gelir büyük depremlerden sonra veya raporlara göre bina hasar görebilir. Hasar genellikle bir binanın alt katlarında veya temelinde bulunur ve bu da üst katların dikey olarak alttaki katlara çökmesine neden olur. Pankek çöküşünden kurtulabilir misin?
Hayatta kalma, birkaç faktöre bağlıdır. Esas olarak erişim hava ve su, vücut ısısını bağlıdır.
