Çeşme sadece insanların susuzluğunu giderdiği mimari bir yapı değil. Tarihin çok farklı dönemlerinde çok farklı kişilerin çok farklı amaçlarla ve çoğunca hayır işleri endeksli inşa edilen eserlerdir.
Türkülere de konu olan çeşmeler en gözde kentlerden en ücra bölgelere kadar tarihi olaylara şahitlik etmişlerdir.
Osmanlı ve Selçuklu'da değil sadece Cumhuriyet Türkiyesi'nde de anıt niteliğindeki çeşmeler tarihe şahitlik etmişlerdir. İşte ülkemizde tarihe akan çeşmelerden en önemlileri....
Arapça ve farsça yazıtlı çeşme
Trabzon, Abdullah Paşa Çeşmesi, Zağnos Paşa Kulesi'nin doğu girişinde yer alır. Trabzon Valisi Haznedarzade Abdullah Paşa tarafından 1844 yılında yaptırılmıştır.Çeşme dikdörtgen biçiminde Ampir üslubunda yapılmıştır. Stili, hayat ağacı rozetleri, akantus yaprakları, Arapça ve Farsça yazıtları ile bu tarzdaki çeşmelerin en güzel örneklerinden birini oluşturmaktadır.
En güzel süslemeyi çeşmelerden
Yozgat, Çapanoğlu Camisinin doğusunda olan Hamidiye Saatli Çeşmesi, II. Abdülhamid tarafından 1900 tarihinde tahta çıkışının 25. yıl dönümü nedeniyle yaptırılmıştır.
Beyaz kesme taştan yapılan çeşme, döneminin Anadolu'daki en güzel ve en büyük süslemeli çeşmelerinden biridir.
Lale Devri'nin ihtişamını yansıtan çeşme
İstanbul'da, Lale Devri'nde şehir içindeki geniş meydanların değerlendirilmesi düşüncesiyle meydan çeşmeleri yapılmıştır. Bu anlamda III. Ahmet Çeşmesi, dönemin mimarisini, tezhibini, nakışını, yazısı ve şiirini toplu ifade eden seçkin bir örnektir. Üsküdar'da iskele meydanında yer alan III. Ahmet Çeşmesi, Osmanlı Dönemi Türk sanatının çeşme mimarisinde meydana getirdiği bir şaheserdir. 1728 yılında Sultan III. Ahmed tarafından annesi Gülnuş Sultan adına lale devri baş mimarı Kayserili Mehmet ağaya yaptırılmıştır.
I. Mahmut'un barok tarzı çeşmesi
İstanbul, Tophane Meydanı'ndaki Tophane Çeşmesi, 1732'de I. Mahmut tarafından Hassa Baş Mimarı Mehmet Ağa'ya yaptırılmıştır.Bezemelerinde klasik tarzdan barok tarza yönelişin izlerine rastlanan yapının anıtsal duruşu, bulunduğu mekânın mimari elemanları arasında ön plana çıkan öğelerden biri olmasına yardımcı olmuştur. Barok izlerini taşıyan geniş saçağı ve Osmanlı klasik dönem mimarisinde kullanılan sivri kemerli nişlerin harmonisi, görülmeye değer mimari şekiller barındırıyor
Oğlunun adını çeşmede yaşatan vali
Hacı Adil Bey Çeşmesi, Edirne Valilerinden Hacı Adil Bey tarafından 1904 yılında, genç yaşta vefat eden oğlunun anısına inşa ettirilen ve günümüzde şehir merkezinde en iyi korunan çeşme durumundaki yapı, 3 basamakla çıkılan bir kare plan kaide üzerine yerleştirilmiştir.Kare şeklindeki bir kütle üzerine oturan Barok üsluptaki çeşmenin yüksekliği 5.20 metre ve genişliği 4.75 metredir. Çeşmenin tüm cepheleri cephe kompozisyonu açısından aynıdır.
İtalya seferi anısına yapılan çeşme
Kocaeli, Hünkâr Çeşmesi, 1659 tarihinde Sadrazam İbrahim Paşa tarafından Fatih Sultan Mehmet'in anısına yaptırılmış ve bazı onarımlarla günümüze kadar ayakta kalabilmiştir.
Halk arasında Fatih Sebili diye de adlandırılan çeşme, Fatih Sultan Mehmet'in 27 Nisan 1481'de İtalya üzerine yaptığı sefer sırasında ordusuyla mola verip otağını kurdurduğu yer olması nedeniyle yaptırıldığı düşünülmektedir.
Kaymakamın neoklasik üsluptaki çeşmesi
Bilecik'te, Kaymakam Sait Bey Çeşmesi Bilecik Çelebi Mehmet Camisi önünde neoklasik üslupta yapılmış Osmanlı sanatının son döneminin önemli bir örneği.Çeşmenin üç kenarının ortalarında dilimli vazo biçiminde yalakları, iki yanında kabartma yıldız motifleri bulunmaktadır. Yüzeyler sivri kemerler niş durumunda olup, nişin içi ve üstü renkli çinilerle kaplıdır. Çeşme dört cepheli olup yapımında Kütahya çinileri ve mermer kullanılmıştır.
Alman imparatorunun ziyaretinin şükran hatırası
Alman Çeşmesi Sultanahmet meydanında parkın içindedir. Alman İmparatoru II. Wilhelm'in İstanbul'u ikinci ziyaretinin anısı için inşa ettirilmiştir. Mimarı M. Spitta'dır
1901'de açılış töreni yapılan çeşmenin su haznesinin ortasında bulunan tunç bir levha üzerine kabartma harflerle Almanca olarak, Kaiser II. Wilhelm'in 1898 yılı sonbaharında Osmanlılar'ın hükümdarını ziyaretinin şükran hatırası olarak yaptırıldığı yazmaktadır.
Memlük Kulu Hocazade'nin alın teri
Kütahya, Zafer Meydanı'nda bulunan Hürriyet Çeşmesi, üzerinde yer alan kitabesine göre 1909 yılında Memlük kulu Hocazade isimli biri tarafından yaptırılmıştır.Özgün mimari ve süsleme özelliklerine sahip olan çeşme, üç bölümlü alınlığın ortasında tuğralı saltanat arması, iki yanda ve yalak ortasında beş kollu yıldız kabartmaları vardır.
Kum saatini andıran çeşme
Edirne, Sinan Ağa Çeşmesi IV. Mehmed döneminde, dörtgen plan esasına göre yapılmış, üç yüzlü meydan çeşmesidir. Kesme taş malzemeden inşa edilmiş üç cepheli, hazneli, piramidal taş çatılı bir meydan çeşmesidir.Yapının caddeye bakan köşelerinde kum saati şeklinde kaide ve başlıkları olan birer sütunce yer almaktadır. Üç cephede de sivri kemer kilit taşı üzerinde birer rozet bulunmaktadır.
Kadı Ali'nin eli değdi
Kırklareli, Kadı Ali Çeşmesi 1568 - 69 yılları arasında Köse Mihalzade Ali bin Hızır Bey tarafından inşa ettirilmiştir. Dikdörtgen plan şemasıyla kesme küfeki taştan tek cepheli bir köşe çeşmesi olarak yapılmıştır.Su, sivri kemerli bir niş içerisine yerleştirilmiş ayna taşındaki tek musluktan temin edilmektedir. Nişin iki yanında oturma taşı bulunmaktadır. Kemerin iç kısmında tepe noktasına yakın bir yerde inşa kitabesi yerleştirilmiştir.
