Petrolde 'kıyamet' koptu

Dünya koronavirüsüyle uğraşırken, piyasaların korktuğu oldu ve dünya yeni haftaya petrol şoku ile uyandı.

Suudi Arabistan, 3 yıllık işbirliğine son verip petrol piyasasında Rusya'ya "fiyat savaşı" açtı ve fiyatlar kelimenin tam anlamıyla çöktü!

1991'de, Kuveyt krizi sırasından yaşanandan sonra, petrol fiyatları tarihinde bir günde yaşanan en sert düşüşü gördü.

PİYASALARDA ‘KARA PAZARTESİ' YAŞANIYOR

Piyasalarda ‘kara pazartesi' yaşanırken, petrol çöktü, dolar 72 rubleye fırladı.

Suudi Arabistan öncülüğündeki Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) ile Rusya arasında üretimin azaltılması konusunda anlaşma sağlanamayınca ve "ortaklık" bitince, ham petrol fiyatları tarihin en sert düşüşlerinden birini yaşayarak dün gece yüzde 25'i gören oranda değer kaybetti.

Bu şokla cuma günü yüzde 10 düşen petrol fiyatları, hafta sonundan Suudilerden gelen karşı hamle ile daha büyük kaosa sürüklendi. Suudiler Nisan ayı vadeli petrol satışlarında 6 ila 8 dolar arasında indirime gidip pazar payını koruma derdine düşünce kıyamet koptu.

Rusya da buna cevap verdi, bir anda tüm petrol üreticileri pazar payını kaybetmemek için fiyat kırmaya başladı ve yüzde 25'i geçen düşüş birkaç saatte yaşandı. Yeni haftaya başlarken petrol yüzde 30'u bulan büyük bir çöküş yaşadı ve yılbaşından beri değerinin neredeyse yarısını kaybetti.

ÇOK SAYIDA ABD'Lİ KAYA PETROLÜ
ÜRETİCİSİ İFLAS EDEBİLİR

Bazı uzmanlar, eğer 30 dolar civarındaki fiyatta Rusya 3 ay kadar direnebilirse, çok sayıda ABD'li kaya petrolü üreticisinin iflas edeceğini düşünüyor.

Dünyada 80'den fazla ülkeye yayılan koronavirüs salgınının küresel petrol talebini düşürmesi Suudi Arabistan'ı zor duruma soktu. Suudi yetkililer Ruslara petrol üretimini azaltalım önerisini sunarken, Rusya bunu kabul etmedi. Bunun üzerine şimdi Suudiler de pazar paylarını kaybetmemek için üretini arttırma ve fiyat düşüşünü göze almak zorunda kaldı.

Bazı analistler, en büyük üretici durumundaki Suudilerin Rusya'ya karşı fiyat savaşı başlattığını, ancak bundan ilk etapta yıkıcı zarar görecek olan ülkelerin Rusya'da çok Venezuela, İran, Amerikan petrol şirketleri ve Suudi Arabistan'ın kendisi olacağını düşünüyor.

Ortada karşılıklı satranç hamleleri olduğunu, Suudilerle Rusların yeniden masaya oturup orta yol bulabileceklerini düşünenler de var. Aksi takdirde son beş yılın en düşük fiyatları kapıda.

SERT DÜŞÜŞ PİYASALARIR SARSTI

Ham petrol fiyatlarında yüzde 25'i bulan sert düşüş, döviz piyasalarını da sarstı. Serbest piyasada pazartesi sabaha karşı 1 dolar 72 rubleyi, 1 euro da 82 rubleyi aştı. Koronavirüsünün neden olduğu küresel ekonomik daralma endişesiyle birkaç haftadır gerileyen ruble, hafta sonuna dolar karşısında 68,5 ruble, euro karşısında ise 77,5 ruble fiyatla girmişti.

Ancak pazar akşamı petrol fiyatlarının 31 dolara kadar düşüren yüzde 25'lik tarihi düşüşle beraber ruble de hızla kan kaybetti.

Bloomberg saat 03.20'de doların 72,4 rubleden, euronun da 82,37 rubleden alıcı bulduğunu duyurdu.

Moskova borsası, 8 Mart Kadınlar Günü'nün hafta sonuna denk gelmesiyle tatil pazartesiye uzatıldığı için bugün kapalı. Piyasalar 10 mart salı günü açılacak.

PETROL ŞOKUNUN PERDE ARKASI

Bir günde yüzde 25'i bulan, tarihinin en sert düşüşlerinden biriyle petrol kimi ne kadar vuracak? Petrol üreticileri örgütü OPEC'in üyesi olmayan Rusya, OPEC ile mart ayında sona erecek "üretimi limitleme” anlaşmasını neden yırtıp attı? Küresel talebin azaldığı bir dönemde Rusya neden üretimi kısıp fiyatı korumak yerine, fiyatları daha da düşürecek ‘üretimi arttırma' adımını bile bile atıyor? Moskova son yıllarda uluslararası politikada sık sık yaptığı gibi "brinksmanship” (uçurumun kenarı) politikası mı izliyor?

Bu ve benzer sorular masada…. Bu hafta daha yoğun tartışılacak.

Temel sorun, petrol üreticilerinin piyasadan pay kapma savaşı. "Mahşerin üç atlısı", Rusya, Suudi Arabistan ve ABD büyük kavgada.

Son yıllarda ABD'de yeni teknolojilerle kaya gazı (shale gas) ve kaya petrolü (hale Oil) üretimi artıyor. Bu da geleneksel gaz ve petrol üreticileri ile rekabeti arttırıyor. Ancak özellikle kaya petrolünde maliyet, normal ham petrole göre çok daha pahalı. ABD'li üreticilerin ayakta kalabilmesi için petrol fiyatının 40 doların üzerinde olması gerekiyor. İşte kavga burada başlıyor.

3 ÜLKE ARASINDA KAVGA YAŞANIYOR

Yüksek petrol fiyatları, ABD'li üreticilerin dünyada pazar payını arttırıyor. Şu an üç büyük üretici olan Suudiler, Rusya ve ABD arasında büyük kavga yaşanıyor. Hatta yakın gelecekte ABD'nin 1 numaralı üretici olacağı konuşuluyor.

İşte bu büyük rakibin önünü kesmek, Rusya için stratejik bir hedef.

Uzmanlar, ABD'li kaya petrol üreticilerinin maliyetlerinin yüksek olduğunu, pazarda tutunabilmek için yüksek fiyata ihtiyaç duyduklarını, Rusya'nın üretim kesintisi yaparak ABD'li üreticilerin ekmeğine yağ sürmek istemediği ve kendisine de zarar verecek bir riski mecburen göze aldığını söylüyor. Yani Rusya, her üretim kesişinin fiyatların yüksek kalmasını sağladığını, bir yandan kendi petrol gelirleri artarken diğer yandan ABD'li üreticilerin hayatta kalmasına yardım ettiğini görüyor. Yıkıcı bir rekabetle onları piyasadan silip tek başına kalmak istiyor. 2014-2016 arası yaşanan benzer kriz ve fiyat düşüşünde pek çok ABD'li üretici iflas etmişti. Şimdi benzer senaryo gündemde.

Sert fiyat düşüşü ile kaya petrolü üreticileri pazar payını kaybedeceği için bu payı Rusya'nın ele geçirme şansı var. Rusya bunu daha önce gaz pazarında da yaşamıştı.

Yani petrol piyasasında Suudiler ve Rusya gibi en büyük iki oyuncu, üçüncü büyük olan ABD'li üreticilerle amansız bir pazar payı kavgasında. Bazı uzmanlar bunu Rusya açısından "brinksmanship" (uçurum kıyısı) politikası olarak yorumluyor.

RUSYA'NIN GÜNLÜK KAYBI 150 MİLYON DOLAR

Rusya'nın en büyük özel petrol şirketi Lukoil'in Başkan Yardımcısı Leonid Fedun, OPEC'le varılan üretimi kısma anlaşmasından çıkılması nedeniyle Rusya'nın günlük kaybının 100 ile 150 milyon dolar arasında olacağını açıkladı. Fedun, söz konusu kaybın üretimin artması ile birlikte petrol fiyatının düşecek olmasından kaynaklı olduğunu söyledi.

Fedun bu açıklamayı dün, fiyat henüz 45 dolara düşmüşken yapmıştı. Daha sonra düşüş 31 dolara kadar devam etti.

Lukoil yöneticisinin tahminine göre, anlaşmanın bozulması, petrolün varil fiyatının 60 dolardan 40 dolara kadar gerilemesi sonucunu beraberinde getirecek. Kararı "beklenmedik ve irrasyonel" sözleriyle niteleyen Fedun "hafif çaplı bir şok yaşadığını" ifade ediyor.

OPEC üyesi ülkelerle birliğe üye olmayan petrol üreticisi ülkelerin yürüttüğü görüşmeler 6 Martta başarısızlığa uğramıştı.

KILIÇLAR KARŞILIKLI ÇEKİLDİ

Şimdi kılıçların karşılıklı çekildiği dönemde yen sorular masada:

Fiyat savaşı ne kadar devam edebilir?

Bu savaştan ekonomisini batırmadan kim çıkabilir?

Rusya'nın 550 milyar dolara yaklaşan rezervleri ne kadar “kurtarıcı” olur?

Krizdeki Suudi ekonomisi tamamen batar mı? Denk bütçe için 80 dolar fiyata ihtiyaç duyan Suudiler iflasın eşiğinde mi?

ABD'de düşük fiyatlar yüzüden iflaslar yeniden başlar mı?

RUSYA'YA MALİYETİ 25, FİYATI 65 DOLAR

Rusya Enerji Bakan Yardımcısı Pavel Sorokin, bir varil petrol çıkarmak için Rusya'da ortalama 25 dolar harcandığını açıkladı.

Bir başka deyişle, petrolün varil fiyatının bu seviyenin altına düşmesi durumunda sektördeki faaliyet karlı olmaktan çıkıyor. Sorokin'e göre, rafineriler açısından ise eşik değer 40 dolar.

Bakan yardımcısı, bir varil petrolün operasyonel masraflarının 3 ile 10 dolar arasında olduğunu belirtiyor. Sermaye masrafı ise 5 ile 10 dolar arasında. Nakil kısmında harcanan para ise 5 dolar.

Sorokin 25 dolarlık maliyetin şirketten şirkete değişebildiğine de dikkat çekiyor. Buna göre, 4,4 trilyon ruble civarında borca sahip Rosneft için kritik kârlılık eşiği 35 dolar.

Bakan yardımcısı Rusya'nın petrol alanındaki üstünlüğünün sonsuza kadar devam etmeyeceğinin farkında olduklarını belirtirken petrol çıkarma maliyetinin her geçen gün arttığını vurguluyor. Sorokin'e göre, maliyetlerin 60-70 dolara çıkacağı günler pek de uzak olmayabilir.

RUSYA'NIN PETROLÜ KAÇ YIL YETER?

Rusya Federasyonu Doğal Kaynaklar ve Çevre Bakanı Sergey Donskoy, geçen yaz yaptığı açıklamada ülkenin 29 yıllık petrol ve 80 yıllık doğal gaz rezervinin kaldığını söylemişti. Komsomolskaya Pravda Radyosu'na konuşan Donskoy, Rusya'nın 49 trilyon metreküp doğal gazı rezervinin bulunduğunu, bunun da dünyadaki bilinen en büyük rezerv oluğunu belirtti.

Bununla birlikte, bakan yeni keşiflerle söz konusu rezervlerin artabileceğini ifade ediyor. Yamal'da incelemesi devam eden 4 trilyon metreküplük yeni yatak bunlardan bir tanesi.

Rusya'nın petrol rezervlerinin büyüklüğü ise 80 milyar varil. Bu ise dünyada bilinen en büyük sekizinci petrol rezervi. Mevcut teknolojiyle çıkarılması kar getirmeyen ve bu yüzden şimdilik dokunulmayan petrol yatakları bu hesaba dahil değil. Donskoy Rusya'nın petrol macerasının 29 yılla sınırlı kalmayacağından emin.

Rusya'nın mevcut yataklardan yıllık petrol üretimi 500 milyon tonun üzerinde.

KİME KAÇ DOLAR YETİYOR?

Diğer yandan ham petrol fiyatının ortalama fiyatının 50-53 dolar civarında olmasının denk bütçe için Rusya'ya yeteceği hesaplanıyor. Yani Rusya için gündemde bir sıkıntı yok. Ama örneğin IMF, Suudi Arabistan'ın 2019'da denk bütçe sağlayabilmesi için fiyatın 80-85 dolar civarında olması gerektiğini hesaplıyor.

Konuyu haberleştiren Expert.ru portalına konuşan analist Anna Bodrova dünyada petrol üretiminde kârlılık eşiğinin 60 dolar olduğunu söyledi.

Diğer yandan farklı raporlara göre uzmanlar, dünyada petrol üretim maliyetinin en düşük olduğu ülkenin yaklaşık 9 dolar ile Suudi Arabistan olduğunu vurguluyor. Kuveyt'te de yine maliyet bu civarda.

En yüksek ortalama maliyet rakamı ise 44 dolar ile İngiltere'de.

Örneğin maliyet rakamı Kanada'da 26 dolar, İran ve Irak'ta 10 dolar, ABD'de Rusya'ya yakın seviyede ve 23 dolar.

1 VARİLDEN NE ÜRETİLİYOR?

Bu arada ham petrolün üretim ve işlenme süreci ile ilgili uzmanlar şu bilgileri paylaşıyor:

"Doğada bulunan ham petrol bazı işlemlerden geçerek yani damıtılarak kullanıma hazır hale getirilmekte.

Ham petrol, petrol rafinelerinde damıtılarak benzin, motorin, fuel oil, asfalt, kimyevi yağlar elde ediliyor.

Ham Petrolün damıtılmasıyla en çok elde edilen ürün Benzin. Onu sırasıyla Motorin ve LPG izlemekte.

1 varil (159,5 litre) ham petrolün damıtılmasından şu ürünler elde ediliyor:

% 43 Benzin

%18 Fuel Oil ve Motorin

%11 LPG

%9 Jet Yakıtı