AHMED SALİH – TIMETURK ÖZEL
Kenevir, M.Ö. 8000'lere uzanan tarihsel kullanımından 2025'te 11 milyar dolarlık küresel pazar hacmine ulaşan potansiyeliyle, tekstilden gıdaya, enerjiden ilaca kadar geniş bir ürün yelpazesi sunarak sürdürülebilir kalkınma için bir “mucize” bitki olarak öne çıkıyor. Lif, sap ve tohumlarının atıksız kullanımı, çevre dostu üretimle birleştiğinde, karbon emilimi ve toprak ıslahı gibi faydalarla iklim değişikliğine karşı mücadelede güçlü bir müttefik oluşturuyor. Kannabinoidlerin ağrı, epilepsi ve enflamasyon gibi rahatsızlıklara karşı terapötik etkileri, tıbbi alanda devrim yaratırken, yerel tohum geliştirme çalışmaları Türkiye'yi bu alanda küresel bir lider yapma yolunda önemli bir adım... Bu dosya haberde, kenevirin ekonomik, çevresel ve tıbbi potansiyelini derinlemesine ele alınarak, Türkiye ve dünya için taşıdığı dönüştürücü gücü inceleniyor.
Öncelikle bundan tam 9 yıl öncesine uzanıyoruz. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın sözlü olarak kenevir üretimine destek açıklamasını takiben, Yozgat da dahil olmak üzere 19 ilde izne dayalı endüstriyel kenevir ekimi serbest hale geldi. Bu düzenleme, 29 Eylül 2016 tarihli ve 29842 sayılı “Kenevir Yetiştiriciliği ve Kontrolü Hakkında Yönetmelik” ile Resmî Gazete'de yayımlanıp yürürlüğe girdi. Söz konusu mevzuat kapsamında, Amasya, Antalya, Bartın, Burdur, Çorum, İzmir, Karabük, Kastamonu, Kayseri, Kütahya, Malatya, Ordu, Rize, Samsun, Sinop, Tokat, Uşak, Yozgat ve Zonguldak'ta izinli kenevir yetiştiriciliği mümkün hale getirildi.
Kenevir; ilaç, tekstil, kağıt, yakıt, kozmetik, gıda, yem ve otomotiv sektörü başta olmak üzere çok geniş bir alanda kullanılıyor.
Yozgat Bozok Üniversitesi bu alandaki öncü kurumlardan. Üniversite, 2020 yılında bölgesel kalkınma odaklı kenevir üzerine ihtisas üniversitesi olarak belirlendi. Bunda, kenevir konusunda uzman olan dönemin Yozgat Bozok Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ahmet Karadağ'ın katkısı çok büyük. Karadağ, bu alanda patentler de almış bir akademisyen.
Karadağ'ın öncülüğünde üniversitenin 2020'de kurduğu serada akademisyenler, kenevirin ekonomiye kazandırılması ile tohum ve fide çeşitliliğinin artırılmasına katkı sunuyor.
Peki kenevir nedir? Ekonomik ve tıbbi değeri nedir? Bu bitki insanlığın yararına hangi faydalar sağlayabilecek potansiyel taşıyor?
Prof. Dr. Ahmet Karadağ, "Kenevirin Mucizesi: Kannabinoidler" başlıklı akademik sunumunda bu sorulara kapsamlı cevaplar veriyor. Karadağ, kenevir bitkisinin tarihsel köklerinden modern ekonomik ve tıbbi potansiyeline kadar geniş bir yelpazeyi ele alıyor. Karadağ'ın sunumunda, kenevirin sadece bir bitki olmadığını, insanlığa sürdürülebilirlik, ekonomi ve sağlık alanlarında devrim yaratabilecek bir "mucize" olduğunun altı çiziliyor.
Kenevir, katma değeri çok yüksek ürünler elde edilebilen stratejik bir bitki. Çin, ABD ve bazı Avrupa ülkeleri bu katma değeri ekonomik kazanca dönüştürdüüyor Karadağ'a göre Türkiye'nin de bu alanda geri kalmaması ve keneviri ekonomiye kazandırmasının öneminin altını çiziyor. Özellikle yerli otomobilin bataryası gibi yüksek teknoloji ürünlerinde kenevirin kullanılması, ekonomik değeri artıracak önemli bir potansiyele sahip.
Timeturk.com'un bu dosya haberinde, Karadağ'ın verdiği bilgilere ve Yozgat Bozok Üniversitesi'nin kenevir üzerine ihtisaslaşma çalışmalarına dayanılarak, kenevirin ekonomik değerini, ondan üretilebilecek ürünleri, çeşitli sektörlerdeki uygulamalarını ve insanlığa sağlayacağı faydaları detaylı bir şekilde masaya yatırılıyor.
Niçin ve neden kenevir?
Prof. Dr. Ahmet Karadağ, "Kenevirin Mucizesi: Kannabinoidler" başlıklı sunumunda "Niçin ve Neden Kenevir?" sorusuna şu yanıtı veriyor:
"Kenevir, bütün biyokütlesi çok çeşitli alanlarda ve çok çeşitli amaçlarda kullanma potansiyeli oldukça yüksek olan
bir bitki çeşididir. Kenevirin tıptan eczacılığa, kozmetikten temizlik ürünlerine, tarımdan gıdaya, tekstilden kâğıda ve
her çeşitte malzemeden kaportaya varan yelpazede nitelikli ve sürdürülebilir yüzlerce ürününden bahsetmek
mümkündür.
Dünyada 25.000'den fazla üründe hammadde olarak kullanılan, 2017 yılında 4 milyar doları bulan dünya endüstriyel kenevir
pazarının, 2025 yılında 11 milyar doları bulması beklenmektedir (bu verilere tıbbi kenevirden elde edilen-edilmesi muhtemel dünya Pazar
payı dâhil değil!). Sonuç olarak, Ülke olarak, tarım kültürünü iyi bildiğimiz kenevirde, akılcı ve dinamik yaklaşımlarla bu alanda
ülkemize kazandıracağımız yeni ve yenilikçi sektörlerle kenevirin ülke ekonomisine katma değerini en üst seviyeye
çıkartabiliriz."
Kenevirin ekonomik değeri: bir pazar devrimi
Prof. Dr. Ahmet Karadağ, kenevirin ekonomik değerini tarihsel bir perspektiften ele alarak, bitkinin M.Ö. 8000'lere uzanan kullanımına ilişkin detaylı açıklamalarda bulunuyor. Buna göre, 19. yüzyıl sonlarına kadar dünya tekstil ürünlerinin yüzde 80'inin hammaddesi kenevir lifiydi. Günümüzde ise endüstriyel kenevir pazarı hızla büyüyor: 2017'de 4 milyar dolar olan pazar hacmi, 2025'te 11 milyar dolara ulaşması bekleniyor. Bu rakama tıbbi kenevirin potansiyel katkısı dahil değil. Karadağ, kenevirin ekonomik gücünü şu unsurlara bağlıyor:
Sürdürülebilir Üretim: Kenevir, minimum su kullanımı ve böcek ilacı gerektirmeden yetiştirilebiliyor. Bir hektar kenevir, ormanlardan üç-dört kat daha fazla lif üretiyor ve büyüme süresi sadece 100 gün. Bu, ağaçların 20-80 yıl süren büyüme süresine kıyasla büyük bir avantaj.
Çok Yönlülük: Bitkinin kökünden tohumuna kadar her parçası değerlendirilebiliyor, bu da atık oranını sıfıra indiriyor ve katma değeri artırıyor.
Küresel Talep: Karadağ'ın vurguladığı üzere, kenevirden elde edilen ürünler 25 binden fazla alanda hammadde olarak kullanılıyor. Türkiye'de tarım kültürüne uygun olan kenevir, akılcı politikalarla yeni sektörler yaratabilir ve ülke ekonomisine yüksek katma değer sağlayabilir.
Erozyon kontrolü, toprak ıslahı ve ağır metalleri topraktan uzaklaştırma yeteneği de var
Ekonomik faydalar arasında kenevirin erozyon kontrolü, toprak ıslahı ve ağır metalleri topraktan uzaklaştırma yeteneği de var. Bu, tarım sektöründe verimliliği artırırken, çevre dostu bir ekonomi modeli sunuyor. Türkiye'de kenevir ekimi, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın seferberlik çağrısıyla 2019'da Yozgat dahil 19 ilde izinle serbest bırakıldı. Bu adım, kenevirin ekonomik potansiyelini realize etme yolunda önemli bir başlangıç oldu.
Yozgat Bozok Üniversitesi, 2020 yılında bölgesel kalkınma odaklı kenevir ihtisas üniversitesi seçilerek bu alanda öncü bir rol üstlendi. O dönemde rektör olan Karadağ, 31 Ocak 2023 tarihinde Anadolu Ajansı'ndan (AA) Ömer Ertuğrul'a verdiği demeçte, üniversitenin endüstriyel kenevirin ekonomiye kazandırılması süreçlerini yönettiğini ve sanayicilerle iş birliği yaparak kenevirin endüstride kullanımını yaygınlaştırmayı hedeflediklerini belirtti. Üniversitenin 1200 metrekarelik serası, bu vizyonun somut bir adımı olarak öne çıkıyor. Karadağ, bu seranın Türkiye'de endüstriyel ve medikal kenevir özelinde kurulan ilk seralardan biri olduğunu vurgulayarak, "Burası, hızlı üretim ve kenevir türleri üzerine çalışmaları esas alan çok fonksiyonel bir sera olacak. Başta medikal kenevir olmak üzere endüstriyel kenevirle ilgili yerli tohum çeşitliliğini artırma ve 365 gün esasına dayalı yetiştirme çalışmalarına başlamış olacağız" demişti.
2020 yılında bölgesel kalkınma odaklı kenevir ihtisas üniversitesi seçilen Yozgat Bozok Üniversitesinin o dönemdeki Rektörü Prof. Dr. Ahmet Karadağ'ın (sağda) çorbada tuzu büyük.
Yerli Tohum ve Bilimsel Çalışmalar: Türkiye İçin Bir Fırsat
Yozgat Bozok Üniversitesi, kenevirin ekonomik ve tıbbi potansiyelini realize etmek için somut adımlar atıyor. Karadağ, seranın bir araştırma ve geliştirme merkezi olacağını belirterek, "Buradan elde edeceğimiz sonuçlarla elle tutulur ürünler ortaya koyabilirsek, bölgemize onlarca sera kurulacak" diyor. Üniversitenin ana odaklarından biri, yerel kenevir tohumu çeşitliliğini artırmak. Karadağ, Türkiye'de şu ana kadar üç yerel tohumun tescillendiğini, ihtisas üniversitesi olarak 2-3 yeni tohum tescili hedeflediklerini vurguluyor: "Eğer elinizdeyerel tohumlarınız yoksa, kenevir tarımını geleceğe aktaramazsınız. Bu, sürdürülebilirlik için kritik."
Ekonomik büyüme, sürdürülebilirlik ve sağlıkta bir "mucize"
Kenevir, ekonomik büyüme, sürdürülebilirlik ve sağlıkta bir "mucize" olarak tanımlanıyor. Karadağ'ın ifadesiyle "Kenevirin biyokütlesi, tıptan tarıma kadar yüzlerce üründe kullanılabilir; ülke ekonomisine en üst katma değeri sağlayabiliriz." Üniversitenin serası, bu vizyonu gerçeğe dönüştürmek için önemli bir adım. Yerli tohum geliştirme ve yıl boyu üretim kapasitesi, Türkiye'yi küresel kenevir pazarında lider konuma taşıyabilir.
Uzmanların tespitleri, kenevirin yasaklar ötesinde bir potansiyel taşıdığını gösteriyor. Gelecekte, yasal düzenlemeler ve bilimsel yatırımlarla Türkiye bu pazarda öncü olabilir. Daha fazla bilgi için Karadağ'ın kaynaklarına ve Yozgat Bozok Üniversitesi'nin çalışmalarına başvurulabilir.
Kenevirden Üretilen ve Üretilebilecek Ürünler: Sonsuz Potansiyel
Karadağ'ın sunumunda kenevir biyokütlesi detaylı bir şekilde parçalara ayrılıyor: lif, sap (kırtık), lif+sap, tohum ve yağı. Her kısım, farklı sektörlerde yüzlerce ürünün hammaddesi olabilir. İşte ana kategoriler:
Lif Kısmı:
Tekstil ürünleri: Kumaş, çanta, ayakkabı, giysi, çorap.
Teknik tekstil: Halı, ağ, tuval, halat.
Endüstriyel ürünler: Jeotekstil, biyokompozitler, otomotiv parçaları, dokuma olmayan malzemeler, profil çekme, kompresyon kaplama.
Karadağ, lifin yüksek mukavemet ve haşere direncine sahip olduğunu, bu ürünlerin dayanıklılığını artırdığını belirtiyor.
Sap (Kırtık) Kısmı:
Yapı malzemeleri: Sunta, izolasyon, sıva.
Endüstriyel ürünler: Hayvan altlığı, malçlama (toprak örtüsü), kazan yakıtı, kimyasal absorbent (emici maddeler).
Lif + Sap Kombinasyonu:
Kağıt ürünleri: Baskı kağıdı, sigara kağıdı, filtreler, gazete kağıdı, paketleme, karton.
Enerji ve çevresel ürünler: Etanol, bütanol, biyoyakıt, pelet, briket, erozyon kontrol matları, otomotiv parçaları.
Karadağ, kenevir kağıdının odun hamuruna göre 8 kata kadar geri dönüştürülebilir olduğunu ve hektar başına daha fazla verim sağladığını vurguluyor.
Yozgat Bozok Üniversitesi Ocak 2020'de “Endüstriyel Kenevir” alanında bölgesel kalkınmaya odaklanmış ihtisaslaşan üniversite olarak seçildi. Dönemin Rektörü Prof. Dr. Ahmet Karadağ (solda) ihtisas beratını YÖK Başkanı Prof. Dr. Yekta Saraç'ın (sağda) elinden aldı.
Tohum ve Yağı:
Gıda ürünleri: Margarin, salata yağı, kızartma yağı, esansiyel yağ asidi (EFA) takviyeleri.
Yem sektörü: Presleme sonrası küspe, proteince zengin un.
Kişisel bakım ve kozmetik: Sabun, şampuan, el kremi, makyaj malzemesi, dudak kremi.
Teknik ürünler: Yağlı boyalar, çözücüler, vernik, kayganlaştırıcı maddeler, matbaa mürekkebi, biyodizel, kaplama.
Karadağ, tohumun çiğ yenilebilir, un haline getirilebilir veya filizlendirilebilir olduğunu; ayrıca kenevir sütü ve içecekler için kullanılabileceğini ekliyor.
100 gram kabuklu kenevir tohumu 586 kcal enerji sağlıyor ve yüzde 49 yağ, yüzde 31 protein içeriyor
Beslenme açısından, 100 gram kabuklu kenevir tohumu 586 kcal enerji sağlıyor ve yüzde 49 yağ, yüzde 31 protein içeriyor. Günlük protein değerinin yüzde 64'ünü, manganezin yüzde 362'sini karşılayabiliyor. Yağ asitleri bakımından zengin olan tohum, omega-3 ve omega-6 oranlarıyla (9.3'e 28.7 gram) dengeli bir besin kaynağı. Karadağ, kenevirin otomotiv sektöründe kompozit paneller için (cam elyafı yerine) kullanıldığını ve 2002'den beri ketenle karıştırıldığını belirtiyor.
Karadağ ayrıca biyoplastik olarak PVC'nin yerini alabileceğini ve tesisat borularında kullanılabileceğini söylüyor.
Kenevirle Neler Üretilebilir: Sektörel Uygulamalar ve İnsanlığa Faydaları
Karadağ'ın sunumu, kenevirin sektörlere göre faydalarını kannabinoidler (fitokannabinoidler) üzerinden de ele alıyor. En az 113 kannabinoid tanımlanmış olup, bunlar endokannabinoid sistemle etkileşerek terapötik etkiler yaratıyor. Ana sektörler ve faydalar şöyle:
Tarım ve Çevre Sektörü
Faydalar: Toprak ıslahı, erozyon önleme, ağır metal temizliği. Minimum su ve pestisit kullanımıyla sürdürülebilir tarım. CO2 emilimiyle iklim değişikliğine karşı mücadele.
Ürünler: Malçlama, erozyon matları, hayvan altlığı.
İnsanlığa Katkı: Yeşil bina malzemeleriyle düşük karbon ayak izi. Kenevir, biyolojik olarak parçalanabilir ve toksik değil; bina izolasyonunda nem ve küf direnci sağlıyor. Yozgat Bozok Üniversitesi'nin serası, bu çevresel faydaları maksimize etmek için yıl boyu kenevir üretimiyle tarımsal inovasyonu destekliyor.
Gıda ve Beslenme Sektörü:
Faydalar: Protein ve yağ asitleri bakımından zengin; et, süt, yumurta gibi besinlerle karşılaştırılabilir. Amino asit skoru 0.49-0.66 arasında.
Ürünler: Tohum unu, süt, takviyeler.
İnsanlığa Katkı: Obezite, diyabet ve beslenme yetersizliklerini önleme. Karadağ, tohumun iştah düzenleyici etkisini vurguluyor.
Tekstil ve Endüstri Sektörü:
Faydalar: Dayanıklı, haşere dirençli lifler. Düşük enerji tüketimiyle üretim.
Ürünler: Giysilerden halata, otomotiv panellerine kadar.
İnsanlığa Katkı: Sürdürülebilir moda ve sanayi; plastik alternatifleri ile çevre kirliliğini azaltma. Üniversitenin sanayicilerle iş birliği, bu ürünlerin endüstriyel ölçekte üretimini hızlandırıyor.
Enerji Sektörü:
Faydalar: Biyoyakıt ve peletlerle fosil yakıtlara alternatif.
Ürünler: Etanol, biyodizel.
İnsanlığa Katkı: Yenilenebilir enerjiyle karbon emisyonlarını düşürme.
Tıbbi Kenevirin Zaferi: Hastalıklara Karşı Doğal Kalkınma Silahı: Sağlık ve İlaç Sektörü (Kannabinoidler Odaklı)
Karadağ, kannabinoidlerin CB1 ve CB2 reseptörleri üzerinden ağrı, iştah, ruh hali, hafıza ve enflamasyonu düzenlediğini belirtiyor. Ana kannabinoidler:
THC (Delta-9-THC): Ağrı tedavisi, iştah artırıcı, antiepileptik. MS hastalarda spastisiteyi azaltır.
CBD: Epilepsi (Dravet ve Lennox-Gastaut sendromları), anksiyete, uykusuzluk, artrit, bağımlılık tedavisi. Psikoaktif değil; kozmetikte kullanılır.
THCV: Obezite, diyabet, epilepsi tedavisi; iştah bastırıcı.
CBG: Antitümör, antiinflamatuar.
CBC: Antidepresan, antibiyotik, akne tedavisi.
CBN: Antimikrobiyal, uyku indüksiyonu.
THCA: İnflamatuar bağırsak hastalıkları.
Diğerleri (CBDV, CBCV, CBGM vb.): Nöroprotektif, antioksidan, immünomodülatör etkiler; Alzheimer, Parkinson, bipolar bozukluk gibi hastalıklarda potansiyel.
İnsanlığa Katkı: Kronik ağrı, nörolojik hastalıklar ve kanser gibi rahatsızlıkların tedavisinde devrim. Karadağ, 1990'lardan beri batı tıbbında kannabinoid ilgisinin arttığının altını çiziyor.
Prof. Dr. Ahmet Karadağ kimdir?
Prof. Dr. Ahmet Karadağ, akademik kariyerine 1993 yılında Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) Fen-Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü'nde Araştırma Görevlisi olarak başladı. 2003 yılında yedek subay olarak askerlik görevini tamamladı, 2001 yılında doktora derecesini aldıktan sonra bir süre Ondokuz Mayıs Üniversitesi'nde Araştırma Görevlisi olarak görev yaptı. 2004 yılında Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi'ne Yardımcı Doçent olarak atandı. 2007 yılında Doçent, 2013 yılında Profesör oldu. 2017-2019 yılları arasında Bartın Üniversitesi Fen Fakültesi Dekanlığı yaptı. 2019-2023 yılları arasında Yozgat Bozok Üniversitesi Rektörlüğü görevini yürüttü. 2 Ocak 2025 tarihinde Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü'nde göreve başladı.
Karadağ, kariyeri boyunca on bir yüksek lisans ve altı doktora adayının tezlerini tamamlamalarına rehberlik etmiş ve şu anda iki doktora tezinin danışmanlığını yürütmektedir. Araştırma uzmanlık alanı koordinasyon polimerleri, inklüzyon bileşikleri, klatrat yapıları, iyonik sıvılar ve yeşil kimyayı kapsamaktadır. Bu alanlarda SCI ve SCI-expanded dergilerde yayınlanmış 93 makaleye imza atmış, diğer uluslararası hakemli dergilere 3 ve yerel hakemli dergilere 2 makale katkıda bulunmuştur. Ayrıca, ulusal ve uluslararası bilimsel toplantılarda sunulmuş ve bildiri kitaplarına eklenmiş 85 çalışma ve uluslararası toplantılarda sunulmuş 2 çalışması uluslararası dergilerde özet olarak yayınlanmıştır. Dr. Karadağ, çeşitli bileşiklerin biyolojik aktiviteleriyle ilgili 4 patente sahiptir ve temizlik ve kozmetik ürünleri için "TOREX" ve kenevir bazlı "NESHE" markaları için ticari marka tescillerine sahiptir. Yayın geçmişi arasında bir çevrimiçi kitap, bir editörlü kitap ve altı kitap bölümü bulunmaktadır.
Ahmet Karadağ, Mevlana Projesi Tabanlı Uluslararası Değişim Programı kapsamında, Bartın Üniversitesi ve Pakistan'daki Lahor Üniversitesi Hükümet Koleji iş birliğiyle Mart 2018-2020 tarihleri arasında yürütülen "Biyoetanolün Maliyet Etkin Pilot Ölçekte Üretimi" araştırma projesine proje yöneticisi olarak liderlik etti. Bu çalışmalar kapsamında, Pakistan'daki Lahor Üniversitesi'nde 15 gün boyunca araştırma yürütüldü. Ayrıca, ABD'deki Alabama Üniversitesi'nde iyonik sıvılar üzerine üç aylık bir çalışma yürüttü.
Karadağ, son yıllarda Kenevir Biyokütlesinden gıda, ilaç, kozmetik, kağıt, tekstil ve biyoplastik gibi sürdürülebilir ve yüksek katma değerli ürünler geliştirmeye odaklanmıştır. Güncel araştırma alanları arasında biyolojik uygulamalar için metal nanopartiküllerin yeşil sentezi ve uygun maliyetli, çevre dostu ve verimli bir stratejik enerji kaynağı olarak biyoetanol ve biyobütanol üretimi yer almaktadır.
Prof. Dr. Karadağ evli ve iki çocuk babasıdır.
Yorum Yap