Middle East Eye'de yayımlanan, “İş ve eğlence için Türkiye'ye akın eden İranlılarla tanışın” başlıklı analiz haberde İranlıların neden Türkiye'ye tercih ettiğini açıklıyor.
Türkiye'ye gelen birçok İranlının görüşlerini aktaran, Middle East Eye, İranlıların sadece iş ve eğlence için gelmediğini dikkat, “1979 İslam Devrimi'nin ardından ülkede katı dini kuralların uygulanması yüzünden Türkiye, İranlılar için başlıca turistik yer haline geldi” yorumunda bulundu.
Middle East Eye'nin analiz haberi şöyle:
24 yaşındaki Hümayun, Tahran'ın ünlü gizli partilerinden birinde arkadaşlarına "İran'da tatile gitmek için deli olmalısın" dediğini hatırlatarak, "Tahran'da bile, solmuş saç kesimi olan genç erkekler ve ağır makyajlı kadınlar, geleneksel İran likörü kaçak Aragh Sagi'yi içerken polis baskınında yakalandığında polisten kurtulmak için para ödemek zorunda. Ama İstanbul'da, sabaha kadar sorunsuz parti yapabilirsiniz." dedi.
Hümayun, geçen yıl kısa bir tatil için İran'dan kaçmak için Türkiye'ye gelen yaklaşık dört milyon İranlıdan biri.
1979 İslam Devrimi'nin ardından ülkede katı dini kuralların uygulanması yüzünden Türkiye, İranlılar için başlıca turistik yer haline geldi.
Türkiye'nin döviz krizi kötüleştikçe, giderek daha fazla İranlı batıya yolculuk yapıyor.
Ağustos 2021'de başlayan liranın hızlı düşüşü, sıradan Türkler üzerinde acımasız oldu.
Ancak onlarca yıl boyunca sert uluslararası yaptırımlardan muzdarip olan İranlı komşularının çoğu, seyahat maliyeti, yaşam giderleri ve yabancı yatırım giderek daha iyi bir değer haline geldiğinden, bunu iyi bir anlaşma için ender bir fırsat olarak gördüler.
Turizm cenneti
Yurtdışına seyahat etmek için İranlıların çok az seçeneği var. Avrupa, Amerika ve Avustralya ülkeleri için turist vizesi almaları neredeyse imkansız. Afrika ve Asya ülkeleri de İranlılar için turist vizeleri konusunda katı kontrollere sahip. Ama Türkiye bir istisna.
Milyonlarca İranlı için Türkiye ziyaret ettikleri ilk yabancı ülkedir. Birçoğu için, görecekleri tek ülke bu.
İranlılar Türkiye'ye seyahat edebilir ve orada üç ay vizesiz kalabilirler. Tahran'ı İstanbul'a bağlayan uçaklar, otobüsler ve trenler var. Türkiye'de İran'ın aksine, başörtüsü takmanın zorunlu olmadığı ve alkol içmenin yasal olduğu yerler var.
Bu seçenekler, Türkiye'yi ülkenin katı İslami yasalarından kopmak isteyen İranlılar için çekici hale getirdi.
Tahran'ın merkezindeki bir seyahat acentesinde kıdemli turizm uzmanı olan Ameneh Shirkavand, MEE'ye verdiği demeçte, "Son 20 yılda Türkiye, İranlılar için her zaman en popüler yabancı destinasyon olmuştur" dedi.
"Türkiye'nin ekonomik krizi nedeniyle bu destinasyon şimdi daha da cazip. Yurtdışına seyahat eden çoğu İranlının bütçesi çok kısıtlı; çünkü İran riyali dünyadaki en değersiz para birimlerinden biri. Dolayısıyla lira ne kadar zayıflarsa bu destinasyon o kadar ucuz oluyor. İranlılar için" diye ekliyor Shirkavand ve son dört yılda riyalin yüzde 70'ini silen İran'ın döviz krizine atıfta bulunuyor .
Shirkavand'a göre, Türkiye'nin doğusundaki Van kentine üç günlük paket geziler artık Kiş adası gibi yurt içi destinasyonlara seyahat etmekten daha ucuz. Örneğin, Van'a otobüsle üç günlük bir yolculuk 11 milyon İran riyaline (açık pazarda yaklaşık 44 $) mal oluyor. Kiş'e uçakla gidip adada üç gece kalmak İranlılara üç kat daha pahalıya mal olacak.
İran'da yabancı para birimlerinin üç farklı döviz kuru vardır.
Sıradan İranlılar, bir ABD dolarının yaklaşık 250.000 riyal karşılığında satıldığı açık piyasa kuruna erişebilir.
Sonra hükümet tarafından dolar başına 42.000 riyal olarak belirlenen resmi döviz kuru var. Bu, yalnızca devlet daireleri ve temel malları ithal eden iyi bağlantıları olan tüccarlar için geçerlidir.
Temel olmayan mal ithalatçıları, dolar başına yaklaşık 220.000 riyal olan Nima döviz kuru ile döviz satın alabilirler.
Shirkavand, "Turistlerimizi çeken sadece lira krizi değil" diyor. "Türkiye yirmi yılı aşkın bir süredir turizme yatırım yapıyor, bu yüzden orada her türlü tesis mevcut. İran siyasi meseleler nedeniyle turizmi hiçbir zaman ciddiye almadı." dedi.
Ancak Türkiye'ye seyahat eden tüm İranlılar içki ve eğlence peşinde değil.
İş fırsatları
On yıl önce, İstanbul'a 1.600 km'den daha uzak olan Van sessiz bir durgun suydu.
Şimdi hareketli, İranlılarla dolu.
Geniş bir göle ev sahipliği yapan Van, Türkiye'nin en doğusundaki ilinin başkentidir ve iki ülke arasındaki Razi sınır kapısına sadece 100 km uzaklıktadır.
Orada yapılacak pek bir şey yok, özellikle de soğuk kışlarda, gölün bazı kısımları donuyor ve kar kıyılarını kaplıyor.
Ancak İranlıların geri gelmesini sağlayan alışveriş merkezleri ve toptancılar, birçoğu evlerindeki dükkanları için toptan kıyafet satın alıyor.
51 yaşındaki dükkan sahibi İranlı Sudabeh, "On yıl önce dükkanımda sattığım kot pantolon ve taytları almak için İstanbul'a gitmem gerekiyordu ama şimdi aynı ürünleri Van'da da alabiliyorum" diyor.
Batı İran'daki Urumiye şehrinden Sudabeh ise, on yıldır yılda iki kez, bazen kocasıyla, bazen annesiyle, bazen de her ikisiyle birlikte Van'a seyahat ediyor. Ne kadar çok arkadaşı olursa, İran'a o kadar çok kıyafet götürebilir.
İranlıların bagajlarına yeni ürünler getirmeleri için vergisiz sınır kişi başı 80 dolar, bu nedenle lira değer kaybettikçe İranlılar sınırdan daha fazla ürün alabilirler.
Sudabeh, MEE'ye "Van, İstanbul'dan çok daha ucuz ve İran'a çok daha yakın" dedi. "Van'a giderek bir taşla iki kuş vuruyorum. Türkiye'de üç gün dinleneceğim ve dükkanımda sattığım ürünleri daha yüksek fiyatlara alacağım."dedi.
Yaptırımlardan muaf
Ancak Türkiye, İranlı işadamlarına sadece kıyafetlerden fazlasını sunuyor.
ABD yaptırımları ve İranlı yetkililerin kripto para birimi tüccarları üzerindeki baskıları, birçoğunu Türkiye'ye yöneltti.
Mart 2021'de İran merkez bankası kripto para ticaretini yasakladı ve Ekim ayında Joe Biden'ın ABD yönetimi İran, Venezuela ve Çin'de artan kripto para kullanımı konusunda uyardı.
41 yaşındaki İranlı tüccar Mehrdad, bir ay sonra eşyalarını toplayarak Türkiye'nin güneyindeki sahil kenti Antalya'ya taşındı.
MEE'ye telefonda sadece ilk adını veren Mehrdad, "Ticaret konusunda daha fazla kısıtlama getiren yeni yasalardan bıktım" dedi.
ABD yaptırımları, sıradan İranlıları küresel bankacılık sisteminden ayırdı ve kripto para cüzdanlarına erişimleri kolayca engellenebilir.
Mehrdad, "Türkiye'de bir banka hesabı açtım ve şimdi daha az sorunla çalışıyorum. Bir yıl sonra ihtisasım hakkında ne yapabilirim bilmiyorum, ama şu ana kadar çok iyi" dedi.
Tahran'ın uydu şehirlerinden birinde yaşayan tüccar, şimdi İran'da ödediği gibi ayda yaklaşık 200 dolar ödeyerek Antalya'da ortak bir dairede yaşıyor. Uzaktan çalışabilen veya döviz geliri olan İranlılar için Türkiye'deki konaklama fiyatlarının bir başka çekici olduğuna inanıyor.
'Basit bir denklem'
Resmi veriler, lira krizinin 2021'de derinleşmesinden bu yana İranlıların da gayrimenkul yatırımı yapmak için Türkiye'ye koştuğunu gösteriyor.
Geçen yıl İranlılar, bir önceki yıla göre satın alınan konut sayısında yüzde 21'lik bir artışla Türkiye'de en fazla konut alan yabancı oldu. Bu, İranlı yetkililerin Türkiye'nin konut piyasasına yatırım yapmanın riskleri konusundaki uyarılarına rağmen gerçekleşti. Türkiye'deki İranlı emlakçı Hamid Reza Farahani, "İnsanlar artık onlara güvenmediği için yetkililerin ne dediği önemli değil" diyor.
"Lira zayıfladığı için daha fazla İranlı Türkiye'de ev satın alabiliyor, bu yüzden paralarını buraya getirdiler. Yarın sabah İran'da ne olacağını bilmiyorum?” diyen Farahani,
"Tabii Türkiye'nin ekonomisi sıkıntılı. Ama İran'daki durum çok daha kötü, bu yüzden basit bir denklem: Paranız olsa nereye koyardınız?" İfadelerini kullandı.
