Vatandaş dolar düşerken benzin fiyatlarına neden zam geldiği sorusunu sıkça dile getiriyor.
Bu durumun daha iyi anlaşılabilmesi için ülkemizde uygulanan yakın alım ve tüketim sürecindeki sisteme göz atmak daha aydınlatıcı fikir edinmemize yardımcı olacaktır
Petrol-dolar ilişkisi
Petrol, dolar cinsinden işlem gören emtialardan birisidir. Dolayısıyla petrol fiyatları üzerinde doların etkisi görülmektedir. Ancak bu ilişki, genellikle ters orantılıdır. Çünkü dolar yükseldiği zaman, 1 varil petrol için ödeyeceğiniz miktar azalacaktır. Buna karşın bazı durumlarda bu ilişki bozulabiliyor. Petrol fiyatıyla dolar arasında ters yönlü bir ilişki bulunuyor ama bazı istisnai durumlarda petrol ve dolar değerinin aynı yönde hareket ettiği de görülebilmekte.
Depo satış fiyatını belirlemek serbest
Petrol Piyasası Kanunu gereğince 1 Ocak 2005 tarihi itibarı ile Serbest Fiyatlandırma Sistemi`ne geçildi. Bu sistem ile sektördeki akaryakıt dağıtım şirketleri, farklı fiyat politikalarına göre depo satış fiyatını belirlemekte serbest olduğu gibi, bayiler de dağıtım şirketleri tarafından kendilerine tavsiye edilen tavan pompa satış fiyatlarını uygulamakta veya bulundukları bölgenin rekabet koşullarına göre kendi pompa satış fiyatlarını uygulamakta serbest.Türkiye`de perakende satış fiyatları rekabet koşulları gözönünde bulundurularak oluşturulmaktadır.
Rafineri süreci
Yakıt ilk olarak rafineriden geçer. Bu aşamada rafineri fiyatına hem Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) hem de Enerji Piyasası Kurumu (EPDK) payı ekleniyor. Devletin her ürün için belirlediği bir ÖTV değeri var.Akdeniz – İtalyan piyasasında yayınlanan CIF Akdeniz tarafından o günlük döviz kuruna bağlı olarak belirlenir.
Dağıtıcı marka
Refineriden çıkan yakıt dağıtıcı marka tarafından alınır. Burada marka hem kendi marjını hem de servis ücretini ekleyerek yeni bir fiyat oluşturur.Markalar buradan elde ettikleri kar marjlarını yeni istasyonlar, tesis bakımları ve pazarlama faaliyetleri için kullanır. Bu aşamada oluşan fiyatı “depo satış fiyatı” olarak tanımlanmakta.Depodan satış fiyatına, bayi masrafları, lojistik giderleri eklendiğinde tavsiye edilen pompa fiyatı oluşur. Bölgeden bölgeye akaryakıt fiyatlarının değişmesi bu aşamadaki lojistik farklılıklarından kaynaklanmaktadır.
Fiyat düşmek zorunda mı?
Tamamlanmış petrol ürünleri ham petrolden rafine edildiği için, ham petrolün fiyatının artması durumunda tüm tamamlanmış ürünlerin fiyatları da artar. Fakat bu etkileme hemen ve eş zamanlı bir etkileme olmayıp, çeşitli piyasa etmenlerinin etkisi ile gecikmeli ve farklı oranlarda olabiliyor.Akaryakıt fiyatları, uluslararası petrol fiyatlarının yanı sıra vergi oranları, dağıtım maliyetleri ve döviz kuru gibi etkenlerden de etkileniyor.Uluslararası petrol fiyatlarındaki düşüş veya yükseliş oranıyla birebir ilişkili olmayabiliyor
Akaryakıtta Eşel Mobil sistemi
Akaryakıt fiyatlarının döviz kurundaki oynaklık nedeniyle çok sık değişimini önlemek amacıyla, akaryakıt fiyatlarındaki artışların özel tüketim vergisinden otomatik bir şekilde karşılanması suretiyle karşılanarak akaryakıtın pompa fiyatının sabit kalmasını sağlamaya yönelik bir sistem. Akaryakıt üzerinden alınan ÖTV gelirlerinin toplam vergi gelirleri içindeki yeri dikkate alındığında artan akaryakıt fiyatlarının sürekli olarak ÖTV ile karşılanması güçtür. Bu nedenle, zaman zaman eşel mobil sistemi nedeniyle uğranılan vergi kaybını telafi etmeye yönelik yüksek ÖTV ayarlamaları yapılabilmektedir. Böylece akaryakıtta eşel mobil sistemi kısa süre içinde muhtemel fiyat dalgalanmalarının önüne geçme fonksiyonu ifa etmiş olmaktadır.
Petrol fiyatı düşse de!
Petrolün istenilen oranda ve olması gerektiği gibi ucuzlamamasının nedenlerinden biri de TL'nin hızla değer kaybetmesi. Petrol varil fiyatı düşse bile yükselen dolar kuru nedeniyle Türkiye gibi petrol ithal eden ülkeler olumsuz etkileniyor. Başka bir deyişle artan döviz kuru, düşen varil fiyatını dengeliyor.
