11 Mart 2020 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü tarafından COVID-19 pandemisinin ilan edilmesi ile birlikte tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de sosyal izolasyonu sağlamak amacı ile birçok özel şirket ve kurum evden çalışma uygulamasına geçti. İş-yaşam dengesinin sıkça tartışıldığı dönemde kurumlar evden çalışmanın etkilerini gözlemleme fırsatı buldu.
Sabancı Üniversitesi Yönetim Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mahmut Bayazıt'ın İstanbul Üniversitesi Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. İlknur Özalp Türetgen ile birlikte, TÜBİTAK desteği alarak yürüttükleri COVID-19 Gölgesinde Evden Çalışma ve İş-Yaşam Dengesi Araştırması, pandemi sırasında Türkiye'de ailesi ile yaşayan ve kısmen de olsa evden çalışan beyaz yakalıların bu durumdan nasıl etkilendiklerini ve nasıl başa çıktıklarını ortaya koydu. Araştırma, COVID-19 pandemisinde bireylerin iş-aile dengeleri, iş, sağlık ve yaşamla ilgili deneyimleri ve bireysel farklılıkların yaşamlarına olan etkilerini ele alıyor.
Haftanın birkaç günü ofiste çalışmayı tercih edenler çoğunlukta
Bireylerin pandemi döneminde eve, işe ve kendilerine ayırdıkları zaman, algılanan sosyal destek ve iş güvencesi gibi konularda verileri bir araya getiren araştırma; evden çalışma deneyiminin kıdeme, cinsiyete, evli ve çocuk sahibi olma gibi durumlara göre anlamlı farklılıklar gösterdiğini ortaya koyuyor. Buna göre, araştırmaya katılan birçok çalışan, pandemi sonrasında da haftada en az birkaç gün veya daha fazla evden çalışmayı tercih ederken; iş yerine geri dönmek isteyenlerin sayısının üst kademe yöneticiler, kıdemli çalışanlar ve erkekler arasında daha fazla olduğu görülüyor. Evden çalışma sürecinde işin-aileye müdahalesini en fazla yaşayan grubu ilk kademe yöneticiler oluştururken, ailenin işe müdahalesini en fazla yaşayan grubu ise öğretim üyeleri oluşturuyor.
Kadınlar daha fazla zorlanmalarına rağmen evden çalışmayı daha çok tercih ediyor
Araştırma, kadınların erkeklere kıyasla pandemi sürecinde daha fazla zorlandıklarını ortaya koyuyor. Evden çalışılan dönemde kadınların, işle ilgili rollerinin ailevi sorumluluklarını, ailedeki rollerinin ise işle ilgili sorumluluklarını engellemesine dayalı çatışmaları daha fazla yaşadığı görülüyor. Sonuçlara göre kadınlar, kariyerleri eşlerinin kariyerinden daha öncelikli olduğunda bile ev işlerini onlardan daha fazla üstlenmekte; vücutta ağrı, yorgunluk gibi fiziksel stres belirtilerini ve çaresizlik, kızgınlık gibi psikolojik stres belirtilerini daha fazla göstermektedir. Hem iş-aile hem de aile-iş çatışmasının en yüksek olduğu grubu da 6 yaşından küçük çocuğu olan kadınlar oluşturuyor. Tüm bu sonuçlara rağmen, kadınlar pandemi sonrasında olabildiğince sık evden çalışmayı erkeklerden daha çok tercih ediyor.
Evli çalışanlar kendilerine daha az zaman ayırdı
Araştırmanın bir diğer sonucu evli çalışanların, pandemi sürecinde bekâr olanlara kıyasla birtakım zorlukları daha fazla yaşadığını gösterdi. Buna göre, evli çalışanlar ev işleri için daha fazla süre harcayıp kendilerine daha az zaman ayırırken, iş alanlarını evden ayırmakta daha fazla zorlandılar. Medeni durumun yanı sıra çocuk sahibi olma durumunun da evde çalışma isteğini etkilediği araştırmanın sonuçları arasında yer aldı. Çocuğu olmayan çalışanlar arasında olabildiğince evde çalışmayı tercih edenlerin oranı %35'e yakınken, bu oran çocuğu olanlarda %20'nin altında.
Pandemi öncesinde de evden çalışma deneyimi bulunanların, pandemi sonrası evden çalışmaya başlayanlara kıyasla daha fazla aile-iş çatışması yaşadığı, gün içinde işten eve geçiş sıklıklarının daha fazla olduğu ve iş alanını evden korumayı daha fazla tercih ettiği görüldü.
Fiziksel ve psikolojik zorlanma düzeyleri zaman içinde düşüş gösterdi
Araştırmanın 3. raporunda pandemi sürecinde, bireylerin zorlanma düzeyleri incelendiğinde, katılımcıların hem fiziksel hem de psikolojik zorlanma düzeylerinin ve iş-aile alanları arasındaki çatışmalarının zaman içinde anlamlı düzeyde düşüş gösterdiği gözlemlendi. Aynı zamanda pandemi sürecinde bireylerin memnuniyet (iş, aile, sağlık gibi alanlarda) düzeyinde haftalar arasında anlamlı düzeyde bir değişim olduğu saptandı.
Araştırma bulgularına göre karantina döneminin sona erdiği 1 Haziran'ın ardından işe ve eve ayrılan süre hızla artarken kendine ayrılan süre ise düşüş gösterdi. Ayrıca yöneticisinden ve ailesinden yüksek düzeyde sosyal destek algılayanların fiziksel ve psikolojik zorlanmalarının daha düşük, memnuniyet düzeylerinin ise daha yüksek olduğu bulgular arasında.
