Irak'ta Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr'ın İran ve İran destekli Fetih Koalisyonuyla siyasi bir uzlaşma sürecine giderek Ekim 2019'dan bu yana devam eden protestolardan desteğini çekmesi, göstericilere karşı çelişkili tutumları, bunlara rağmen gösterilere yüksek katılımın sürdürülmesi, Sadr'ın Irak halkı nezdindeki özgül ağırlığını yavaş yavaş kaybettiği şeklinde okunmaya başlandı.
Bu ani değişime ışık tutmak adına şu sorulara yanıt verilmesi elzem hale geldi:
- Sadr'ın İran'la siyasi ve askeri ilişkisi ne zaman başladı ve son değişim nasıl gerçekleşti?
- Özellikle 2010'lu yıllarda Irak'taki İran nüfuzuna en muhalif isim olan Sadr'ın İran'a karşı siyasi tavır değişikliğinin ve hükümet karşıtı gösterilerden desteğini çekmesinin nedeni ne olabilir?
- Sadr'ın İran destekli gruplarla yakınlaşmasının Iraklı gençler nezdinde sonuçları ne oldu?
MUKTEDA SADR VE İRAN'IN İLK İŞBİRLİĞİ
Mukteda es-Sadr ve İran'ın ilk karşılaşması 2003'te ABD'nin Irak'ı işgalinden sonra gerçekleşti. Saddam Hüseyin döneminden sonra yer altında örgütlenmeyi bırakıp yeni siyasi sürece dahil olmak isteyen Sadr ve takipçileri aynı zamanda 2004-2008 tarihleri arasında ABD güçleriyle silahlı çatışmalara girdi. Bu sırada İran, Hekim ailesinin kontrol ettiği Irak İslam Devrimi Yüksek Konseyi ve İslami Davet Partisi gibi müttefikleriyle Irak içinde siyasi süreçlerde etkinlik kazanıp aynı zamanda ABD güçleriyle savaşan Sadr'ın Mehdi Ordusuna lojistik destek vermişti. Dolayısıyla İran hem siyasi arenada hem de askeri arenada ABD'yi Irak'ta sınırlama politikasını iki koldan yürütmüş oluyordu.
İRAN, SADR'DAN UZAKLAŞTI
Ancak Mukteda es-Sadr ve Mehdi Ordusunun İran tarafından kontrol edilemezliği ve Sadr'ın İran'ın kontrolüne girmeyip eski Başbakanlardan Nuri el-Maliki ve Ayetullah Sistani'yle siyasi ve askeri çatışma sürecine girmesi İran'ı da bu asi liderden uzaklaştırdı.
SADR, 4 SENE İRAN'DA KALDI
Tahran, Mehdi Ordusu yerine bu paramiliter organizasyondan kopan Asaib Ehli'l-Hak'la müttefikliğini bugüne dek sürdürdü. 2008 yılında ABD, hükümet ve Sistani'nin tavrı karşısında Mehdi Ordusunu fesheden Mukteda es-Sadr dinî eğitim için İran'ın Kum kentine gitti ve 2011 yılına kadar İran'da kaldı. Sadr'ın dini eğitimi için Necef yerine Kum'u seçmesi bu mecburi süreçle başladı ve bugüne kadar devam etti.
20011'DEKİ DÖNÜŞ
Sadr'ın 2011 yılında Irak'a dönüşü, kitleleri peşinden sürükleyen popülist bir liderin dönüşüne işaret ediyordu. Sadr bu kez 2000'li yılların mezhepçi söylemini terk ederek ülke içindeki İran ve ABD nüfuzuna ve yolsuzluk kaynağı olarak nitelediği hükümet politikalarına direnen kitlelerin sözcülüğünü yapıyordu. Sadr sahip olduğu kitlesel güçle yüzbinleri bu gösterilerde topluyor ve siyasi rakiplerine gözdağı veriyordu.
2017'DE MUHAMMED BİN SLEMAN İLE GÖRÜŞTÜ
Bununla birlikte 2010'lu yıllarda Irak'taki İran nüfuzunun Sistani ile birlikte en ciddi muhalifine dönüşen Sadr, 2017 yılında İran'ın en büyük bölgesel rakibi Suudi Arabistan'a giderek Veliaht Prens Muhammed Bin Selman'la dahi görüşmüştü.
HAŞDİ ŞABİ İÇİNDEKİ İRAN DESTEKLİ FRANKSİYONLARA BİLE MESAFELİ DURUYORDU
Haşdi Şabi içinde dahi İran destekli fraksiyonlarla ortak siyasi adım atmayan Sadr, sık sık Haşdi Şabi'nin orduya koşulsuz entegrasyonunu şart koşuyor ve 2018 seçimlerinden komünistler ve liberallerle girdiği koalisyonla birinci parti çıkmasından sonra İran destekli el-Fetih ile Sadrcıların koalisyona girmeyeceğini ifade ediyordu. Kısacası Sadr'ın İran'la ilişkileri, 2004 sonrasında Tahran'la girdiği dönemsel askeri ittifakın ardından 2010'lu yılların sonuna dek genel olarak soğuk bir süreç içinde cereyan etti.
KASIM SÜLEYMANİ ve MEHDİ MÜHENDİSİ SUİKASTİ İRAN'IN IRAK İÇİNDEKİ NÜFUZUNU ZAYIFLATTI
ABD'nin 3 Ocak 2020 tarihinde düzenlediği saldırı sonucunda İran Devrim Muhafızları Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani'nin yanı sıra Haşdi Şabi Genelkurmay Başkanı Mehdi el-Mühendis de hayatını kaybetmişti. Açıkçası İran için, Irak'taki İran destekli siyasi ve askeri organizasyonlar arasında eşgüdümü sağlayan karizmatik bir figür olan Mühendis'in kaybı aynı zamanda Irak'ta İran için bir durağanlaşma sürecini işaret ediyordu.
İRAN SADR'A YAKLAŞTI
Mühendis'in ölümü ayrıca Irak'taki İran nüfuzuna karşı çıkan siyasi cenahlara karşı İran destekli Fetih Koalisyonu ve milis yapılar için İran nüfuzu karşıtı bir damarı da bulunan ve halihazırda devam eden hükümet karşıtı protesto gösterileri ve önümüzdeki siyasi süreçler karşısında kritik bir güç kaybı anlamına gelmekteydi. Dolayısıyla 3 Ocak sonrasında siyasi ve askeri ciddi bir toparlanma sürecine ihtiyaç duyan İran destekli gruplar için Mukteda es-Sadr'ın geleneksel ABD karşıtı duruşunun ve seferberlik gücünün İran destekli koalisyon yararına kanalize edilebileceği görüşlerinin ağır bastığı iddia edildi. Bu bakımdan Sadr'ın dini eğitimine Kum'da devam etmesinin bir fırsat olarak değerlendirildiği gündemi meşgul etmeye başladı. Bu durum Iraklı milis liderler ve Sadr'ın Kum'da bir araya geldiği resimler aracılığıyla medya organlarına da yansıdı.
EN BÜYÜK İDDİA: SADR, İRAN'DAN IRAK'TAKİ İKTİDARININ GARANTİSİNİ ALDI
Bu buluşmaya dair en büyük iddia ise Mukteda es-Sadr'ın hükümet karşıtı gösterilerden desteğini çekmesi, Irak'taki ABD askeri varlığının çekilmesi ve İran destekli grupların dokunulmazlığı karşılığında yeni hükümetin ve politikalarının oluşturulması sürecinde en güçlü ses olacağı garantisini aldığı iddiası oldu.
SADR'IN TUTUMUNDAKİ HIZLI DEĞİŞİM
Bu iddia göz önünde tutulduğunda yaklaşık on yıl boyunca İran'a oldukça mesafeli yaklaşıp ülke içindeki nüfuzuna belki de en sert tutumu takınan Sadr, 2020'li yılların başında pragmatist bir hamleyle daha fazla siyasi güç elde etmek amacıyla yıllardır muhalefet ettiği İran destekli gruplarla siyasi bir anlaşma zeminine imza attı.
Bu tarihten kısa bir süre sonra ABD askerlerinin çekilmesi için bir milyonluk gösteri çağrısı yapan Sadr, hemen ertesinde sekülerizm, alkol ve ahlaksızlık propagandası yapıldığı gerekçesiyle aylarca destek verdiği hükümet karşıtı gösterilerden desteğini çektiğini de açıkladı. Bu çağrı ve açıklama Sadr ve İran destekli koalisyonların Kum'daki anlaşmasının beyanı olarak yorumlanırken, Sadr'ın göstericiler nezdinde popülaritesinin ciddi anlamda aşınmasının da başlangıcına işaret etti.
SADR'IN AZALAN POPÜLARİTESİ
Mukteda es-Sadr'ın İran destekli gruplarla ve ABD askerlerinin çekilmesi için düzenlediği bir milyonluk yürüyüş beklenilen rakama ve sinerjiye ulaşamazken, Sadr'ın açıklamasına rağmen hükümet karşıtı gösteriler gençlerin daha yoğun katılımıyla günümüze kadar devam etti. Bunun ötesinde önceden göstericileri silahlı gruplara karşı koruyan Sadrcılara mensup “mavi şapkalıların” Sadr'ın destek çekme açıklamasından sonra göstericilere saldırdığı iddiası, göstericiler nezdinde popülaritesinin daha fazla düşmesine neden oldu.
ALLAVİ'YE DUYULAN ÖFKE
Bununla birlikte göstericilerin denenmiş politikacılara koyduğu şerhe rağmen, Sadr tarafından Nuri el-Maliki döneminde İletişim Bakanlığı yapan Muhammed Tevfik Allavi'nin başbakan olarak atanması yine aynı şekilde halk tarafından politik elitlerden azade görülüp eleştiriden muaf tutulan Sadr'ın da aynı elit çemberi içinde değerlendirilmesine sebep oldu.
SADR, GÖSTERİCİLERİN GÜCÜNE TEKRAR İTİBAR EDİYOR
Popüleritesinin ciddi ölçüde azaldığının farkına vardığı anlaşılan popülist lider, bu hafta Necef'te canlı yayında verdiği mülakat sırasında “genç devrimciler” ve “evlatlarım” şeklinde tanımladığı göstericilerin babası ve kardeşi olarak tanımladığı politikacıların yanlışlarını düzeltmeye çalıştığını ifade etti. Sadr bu açıklamasıyla bir anlamda kitlelere yabancılaşmayarak özgül ağırlığını korumayı hedeflerken, politik süreçlerde belirleyici olma iddiasını da sürdürmüş oldu. Öte yandan gösterilerden desteğini çektiğini açıklayan Sadr, bu mülakatta, gösterilerin barışçıl safhaya dönmesi koşuluyla göstericilere sempatisinin sonuna dek süreceğini de bildirdi. Bu ifade, seferberlik gücüyle ün salan Sadr'ın daha önce sosyal medya hesabında sert ifadelerle eleştirdiği göstericilerin gücüne tekrar itibar ettiği şeklinde yorumlandı.
Dolayısıyla gelinen aşamada erimeye başlayan genç mobilizasyon gücü ve pragmatist bir manevrayla İran destekli gruplarla girdiği son siyasi anlaşma arasında yol süren Sadr'ın ifadeleri, içinde bulunduğu çelişkili halin özeti olarak yorumlandı. Son olarak ise kendisinin önermediğini öne sürdüğü ancak desteklediği Allavi kabinesinin Perşembe oturumundan Pazar günkü oturuma kadar güvenoyu alamaması durumunda protesto gösterilerini başlatacağını söyleyen Sadr'ın bu hamlesi, azalan mobilizasyon gücünü tekrar diriltmek şeklinde okundu. Ancak belirtildiği üzere Mukteda es-Sadr'ın Kum'da İran destekli gruplarla gerçekleştirdiği iddia edilen son siyasi hamlesi ve hükümet karşıtı gösterilere karşı değişen ani tavrı, ona genç kitle nezdinde önemli ölçüde kan kaybettirdi. Bu bakımdan yıllar içinde siyasi olarak farklı cenahlarda konumlanan aktörlerle pragmatist ittifaklar yapan popülist lider Sadr'ın en büyük kaybı bahsi geçen yeni genç kitle oldu.
* Ara başlıklar editör tarafından eklenmiştir. Makalenin orijinalinde yer almamaktadır.
(Habere gitmek için fotoğrafa tıklayınız)
