Meltem Suat Timeturk Dış Haberler Servisi/Özel
Ziyaret, Güney Kafkasya'daki dengeleri yeniden şekillendirebilecek kritik bir dönemeç olarak değerlendiriliyor.
10 Mutabakat Muhtırası: Enerjiden Sağlığa Stratejik İşbirliği
Görüşmelerin sonunda iki ülke arasında siyaset, sanayi, ulaşım, enerji ve sağlık alanlarını kapsayan 10 mutabakat muhtırası imzalandı. İran Cumhurbaşkanlığından yapılan açıklamaya göre Pezeşkiyan'ın Erivan ziyareti, Sovyet sonrası ülkeleri kapsayan bölgesel turunun ilk ayağı olma özelliği taşıyor.
İran Şehircilik Bakanı Ferzane Sadık, görüşmeler öncesinde yaptığı açıklamada, Aras Nehri üzerine ikinci bir köprü inşası için ön anlaşmaya varıldığını duyurdu. Ayrıca İran'ın Culfa kentini, Nahçıvan üzerinden Erivan'a bağlayacak demiryolu projesine özel önem verildiği vurgulandı. Bu hat, Ermenistan'ı Basra Körfezi'ne, İran'ı ise Karadeniz'e bağlayarak stratejik bir transit koridoru oluşturmayı hedefliyor.
İran Sanayi ve Ticaret Bakanı Muhammed Atabek de iki ülke arasındaki ticarette ürünlerin yüzde 87'sinde gümrük vergilerinin kaldırıldığını açıkladı. Bu adımla ticaret hacminin 2024'te 1 milyar dolardan 3 milyar dolara çıkarılması amaçlanıyor.
Paşinyan'dan Güvence, Pezeşkiyan'dan Uyarı
Ortak basın toplantısında Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Tahran'a “Ermenistan üzerinden geçecek tüm iletişim hatlarının yalnızca Erivan'ın yargı yetkisinde olacağı” güvencesini verdi. Paşinyan, “Bu projeler İran'la işbirliği için yeni fırsatlar yaratacak” ifadelerini kullandı.
Pezeşkiyan ise “Güney Kafkasya'daki sorunların bölge dışı güçlere devredilmesinin yeni krizler yaratacağı” uyarısında bulundu. İran'ın, Ermenistan ile kara bağlantısını riske atacak her türlü eksteritoryal statüye karşı çıkacağı mesajını verdi.
ABD'nin Rolü ve İran'ın Endişesi
Washington'da 8 Ağustos'ta imzalanan “Trump Koridoru” anlaşması, Erivan'ın söz konusu güzergâh için Amerikalılara 99 yıllığına münhasır haklar tanımasını içeriyor. Bu durum, İran'da ciddi bir rahatsızlık yarattı. Tahran yönetimi, yeni güzergâhın kendi lojistik önemini azaltacağı ve sınır bağlantısını zayıflatacağı endişesini dile getiriyor.
Rusya Bilimler Akademisi uzmanlarından Vladimir Sazin, Vedomosti gazetesine yaptığı değerlendirmede, “Bu koridorun güvenliğini Amerikan özel askeri şirketlerinin üstlenmesi bekleniyor. Bu durum, İran açısından güvenlik tehdidi oluşturabilir” dedi.
Ekonomik Çıkarlar ve Bölgesel Belirsizlikler
Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Başkanı Murad Sadıgzade, İran ile Ermenistan'ın artan jeopolitik belirsizliklere rağmen ekonomik işbirliğini güçlendirmeye yöneldiğini söyledi. Sadıgzade, “Yaptırımlar altındaki İranlı girişimciler, Ermenistan üzerinden dış dünyayla ticaret yapabiliyor. Bu nedenle Tahran, Erivan ile stratejik ortaklıktan çıkar sağlıyor” yorumunu yaptı.
Ankara ve Moskova'nın Dengeleri
Ziyaret, bölgesel güçlerin Kafkasya'daki nüfuz mücadelesi açısından da dikkatle izleniyor. Türkiye, Zengezur hattının açılmasını kendi “Orta Koridor” vizyonuyla uyumlu görürken; Moskova, ABD'nin sürece dahil olmasından rahatsız. İran ise koridorun tamamen bölge ülkelerinin kontrolünde olması gerektiği yönündeki tutumunu yineliyor.