Rus ‘MKRU' haber sitesinde yayımlanan, “Seçim ve glasnost: Kazakistan'ın Rusya'ya karşı tutumu nasıl değişti?” başlıklı analiz haber şöyle:
Geçen yıl Kazakistan'da huzursuz bir şekilde bir darbe girişimiyle sarsıldı. Ancak felaketten sağ kurtulan ülke, yeni bir gelişme vektörü seçti. Kazakistan'da aynı anda birkaç önemli olay gerçekleşti: Anayasada değişiklikler yapıldı, erken cumhurbaşkanlığı seçimleri yapıldı. Başkan Kasım Cömert Tokayev, devleti eski sisteme bağlayan her şeye savaş ilan etti: kayırmacılık, oligarklar ve yolsuzluk gibi… Karanlık bir at
Bir yıl önce, Nursultan Nazarbayev ve hatta onun mirası sarsılmaz görünüyordu. Kazakistan'ın başkentini ziyaret eden herkes, ülkedeki her detayın Nursultan Nazarbayev hakkında konuştuğunu bilir. Astana'daki havaalanı ve tren istasyonu, Nazarbayev'in adını almıştır. Ülkenin bir müzesi ve ilk cumhurbaşkanının adını taşıyan bir kütüphanesi var. 1998 yılında, Tien Shan sırtının kuzey yamacında bir dağ zirvesi olan Zailiysky Alatau, "Peak Nursultan" olarak adlandırıldı. Lale çeşitlerine ilk cumhurbaşkanının adı verildi.
Bütün bunlar, ulusun liderinin kişilik kültünün eski tezahürünün sadece küçük bir kısmı. Çok daha önemli olan siyasi sistemdir. Nazarbayev "emekli olduktan" sonra bile tüm bilgileri, idari ve siyasi kaynakları kesinlikle elinde tutuyordu. Yeğenleri, damadı ve dahası, kendi çocukları, onun yönetimi altında milyarlarca dolarlık bir servet kazandı. Dünyanın dört bir yanında lüks evlere, saraylara, sitelere, apartmanlara ve villalara sahipler. Evde en büyük bankalara, fonlara ve enerji şirketlerine sahiptiler.
Bütün bunlar sadece bir hafta içinde çöktü. Ocak 2022'de, artan gaz fiyatlarından duyulan memnuniyetsizlik hızla binlerce hükümet karşıtı mitinge ve ardından vahşice bastırılan ayaklanmalara dönüştü.
Tokayev o sırada "Güç düşmeyecek, ancak ihtiyacımız olan şey çatışma değil, karşılıklı güven ve diyalog" dedi. Kazakistan Başsavcılığına göre, ülkedeki protestolar sırasında siviller de dahil olmak üzere en az 225 kişi öldü. Protesto ayı "kanlı" olarak anılmaya başlandı.
Çok az kişi Tokayev'in böylesine karmaşık bir sorunu çözmede kararlılık ve bağımsızlık göstermesini bekliyordu. Saltanatının üç yılı boyunca halefi, Nursultan Nazarbayev'in yalnızca bir kuklası ve gölgesi olarak algılandı.
Tokayev, protestolardan bazı yabancı terörist güçleri sorumlu tuttu ve bunun himayesinde CSTO'dan (Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü) yardım istedi. Kanlı Ocak, Kazakistanlıların hayatını "önce" ve "sonra" olarak ikiye ayırdı. Nazarbayev döneminin yıkıldığı ve yeni bir geleceğin henüz kurulmadığı yer. Sözler ve eylemler
"Yenisini oluşturmak için eskisinden kurtulmanız gerekiyor" diyen Tokayev, Anayasayı değiştirmeye başladı. Ana fikir, süperbaşkanlık hükümet biçiminden güçlü bir parlamentoya sahip bir cumhuriyete geçmek. Tokayev, bunun Ocak olaylarının tekrarlanmasını önleyeceğine inanıyor. "İlgili dersleri aldık" dedi ve insan haklarının ön plana çıkması gerektiğini sözlerine ekledi.
Haziran ayında yapılan referandumun ardından Nazarbayev, eski Kazakistan'ın simgesi olan Nursultan Nazarbayev statüsünü kaybetti. Ondan önce iktidar partisi liderliğinden uzaklaştırıldı. Ülkede Anayasa Mahkemesi yeniden ortaya çıktı (1990'larda organ kaldırıldı, yerine Anayasa Konseyi geldi), ombudsmanın statüsü belirlendi ve nihayet ölüm cezası kaldırıldı (2004'te bu maddeyle ilgili bir moratoryum getirildi, ancak yargıçlar ömür boyu hapis cezasına yol açan bu tür cezalar verebilirler). Devlet başkanının yakın akrabalarının devlet yapılarında liderlik pozisyonlarında bulunmaları yasal olarak yasaklandı.
Ayrıca Kazakistan, Sovyet sonrası alanda cumhurbaşkanının birden fazla dönem iktidarda kalamayacağı ilk devlet oldu. Tokayev, oyların %81'ini alarak kazandığı erken cumhurbaşkanlığı seçimlerini ilan etti ve buna ilişkin bir kararname imzaladı. Ülkeyi yedi yıllık bir dönem için yönetebilecek ve ardından yeni bir lider seçilecek.
Meşruiyetini daha da sağlamlaştırmak ve Nazarbayev ile bağlarını koparmak için Tokayev, 19 Ocak'ta parlamentoyu (meclis) ve Kazakistan bölgelerinin temsil organlarını (maslikhatlar) feshetti. Erken seçim bu yıl 19 Mart'ta yapılacak.
Komşu Sovyet sonrası cumhuriyetlerin sakinleri, Kazakistan'da olup bitenlere bazıları güvensizlik ve bazıları kıskançlıkla bakıyor. Bununla birlikte, Orta Asya Demokrasiyi Geliştirme Fonu genel müdürü siyaset bilimleri adayı, siyaset bilimci Tolganai Umbetalieva bir sohbette, bu süre zarfında sıradan Kazakistanlıların hayatlarının çok değiştiğini söylemek için çok erken, diyor.
“Ancak iyileşme olacağına dair umutlar var ve bunlar özellikle ülkeye maliyenin geri dönüşü ve Tokayev'in siyasi reformlarla birlikte uygulamaya koyduğu sosyal politikanın yeni temelleri tartışılıyor, henüz benimsenmedi.”
Beklentiler arasında eğitim ve sağlıkta reform önerilerinin de yer aldığını belirten uzman, şöyle devam ediyor: “Pandeminin sonuçları özetlenmeli, sağlık sisteminde reform yapılmalı. Pandemi sürecinde durumsal kararlar alındı, ancak yapısal değişikliklere ihtiyaç var. Yeni Meclis ile birlikte tüm bu sorunların çözüleceğini düşünüyorum.” Yaptırımlara girmeyin
Rusya-Ukrayna çatışması, komşu cumhuriyetlerin ekonomileri için büyük bir sınav haline geldi. Kazakistan bir istisna değildir. Tenge döviz kuru iki faktöre bağlıdır: petrol fiyatları ve rublenin değeri. Rus para biriminin çöküşünün ardından Kazak parası da düştü.
Ancak olaylar geliştikçe ülke bu durumdan olumlu bir şekilde çıkmayı başardı. Honeywell ve Emerson da dahil olmak üzere yabancı şirketlerin bir kısmı Rusya'dan Kazakistan'a taşındı. Araba üreticisi Great Wall Motors, Alman treyler çiftlik ekipmanları üreticisi Reimann ve Hollandalı biyogübre üreticisi Koppert fabrika açtılar veya açmak üzereler.
Paralel ithalatın yasallaştırılmasına ilişkin Rus yasası önemli bir rol oynadı. Her iki ülke de Avrasya Ekonomik Birliği üyesi, Rusların erişemeyeceği mallar Kazakistan üzerinden aktı: iPhone'lar, dizüstü bilgisayarlar, lüks Bentley'ler ve Tesla'lar dahil arabalar, markalı çantalar ve spor ayakkabılar. Yalnızca yılın ilk yarısında, ülke geçen yılın aynı dönemine göre 328 kat daha fazla akıllı telefon sattı:183,6 bin adet. Mal ihracatı %8,6 arttı. Astana, ekonomik birlik ülkeleri arasında Rusya'ya paralel ithalatta lider oldu.
Kazakistanlıların girişimciliği, cumhurbaşkanının ikincil yaptırımlara maruz kalmama arzusuna ters düşüyor; son zamanlarda yetkililer, Rusya'ya mal ithal etmek için kuralların sıkılaştırılmasından giderek daha fazla bahsediyorlar. Örneğin, Ocak ayında Tokayev, birkaç Kia modeli için kişisel olarak yeni bir üretim tesisi başlattı. Yerel otomobil bayileri, yakın gelecekte arabaların teslim edilmesini bekliyor, ancak bunlar Ruslar için mevcut olmayacak - yalnızca Kazakistan vatandaşları ve yalnızca bir model araba satın alabilir.
Avrasya Uzman Konseyi Kamu Vakfı başkanı ve siyaset bilimci Chingiz Lepsibaev, MK'ye "Yaptırımlar altına girmeyi göze alamayız" diyor. Bu nedenle Kazakistan mümkün olduğu kadar onlardan uzaklaşmaya çalışacaktır. Ve diğer tüm ülkelerin de bunu takip edeceğini düşünüyorum. Herkes Rusya'ya yönelik yaptırımların bir veya iki yıl değil, on yıllardır olduğunu anlıyor. Bu nedenle devlet ekonomisini yeniden inşa ediyor, ancak Rusya'nın Kazakistan'ın ana ticaret ortağı olduğunu da hesaba katıyor.”
Siyaset bilimci, Moskova'dan tamamen uzaklaşmanın mümkün olmayacağını vurguladı. “Ülkelerin çok büyük bir ortak sınırı var. Ancak belki de üretim zincirlerinde bir tür kırılma meydana gelecektir. MK'nin kaynağı bir veya iki yıl içinde değil, zamanla bu sürecin yoğunlaşacağına inanıyor. Tokayev'in dış politikasının güçlü noktası
1990'ların başında Nursultan Nazarbayev, çok vektörlü bir dış politika kavramını önermiş ve bunu "dünya meselelerinde önemli rol oynayan ve ülkemiz için pratik çıkarları olan tüm devletlerle dostane ve öngörülebilir ilişkilerin geliştirilmesi" olarak tanımlamıştır."
Bugün Kazakistan Rusya, Batı ve Çin arasında denge kurmayı başarıyor. Ve tüm ilgili devletlerle karşılıklı yarar sağlayan işbirliği, cumhurbaşkanlığı seçim programında bile açıklanıyor.
Tolganai Umbetalieva, MK'ye "Dış politika Tokayev'in gücüdür" dedi. Dünyadaki jeopolitik durum dikkate alındığında en önemli konu Rusya ile ilişkilerdir. Şimdiye kadar, uluslararası norm ve kurallara dayanarak bu ilişkileri daha da kötüleştirmemeyi başarıyor. Bu, bir yandan Moskova ile ilişkilerde yavaş ama kademeli olarak mesafeyi artırmaya izin veriyor. Öte yandan, çeşitli konulardaki anlaşmazlıkların sayısını artırmadan onları daha da kötüleştirmeyin.
Aynı zamanda kendisine göre Orta Asya ülkeleri ve Türkiye ile ilgili hareketlilik var. Ayrıca, vurgu eşit ortaklıklar üzerinedir. “Tokayev yönetimindeki Kazakistan, Nazarbayev döneminde fark edildiği gibi liderliği ve “ağabey” rolünü kazanmaya çalışmıyor. Kazakistan'ın pozisyonu açıkça dile getiriliyor: Orta Asya ülkeleriyle işbirliğine ve ortaklığa olan ilgimizi açıkça gösteriyoruz, ancak hakimiyet kurmadan veya merkezi bir yer almaya çalışmadan” diyor siyaset bilimci.
Uzman, Tokayev'in sadece resmi ziyaretler değil, çeşitli diplomatik araçlar kullanan Çin, AB, ABD gibi büyük oyuncuları da unutmadığını söylüyor. Bu, ülke liderliğinin profesyonelliğini ve küresel düzeyde onaylanmış oyunun kurallarına dayanan bağımsız bir dış politikanın varlığını göstermektedir. Devletin uluslararası arenadaki statüsü yükseliyor.
Umbetalieva, "Kazakistan eskisi gibi perde arkası oyunlara başvurmaya çalışmıyor" dedi. Neticede kapalı kapılar ardındaki müzakereler, önemli aktörlerin veya siyaseti çoktan bırakmış politikacıların oylarını rüşvet olarak alma girişimi değildir. Kapalı kapılar ardında yapılan tartışmalar, hassas veya çözülmemiş konuların veya diğer ülkeleri etkileyen konuların tartışılmasını içerir. Bu nedenle Kazakistan'ın dış politikasının başlangıcı fena değil. Bakalım nasıl olacak." İhtiyatlı iyimserlik
Tolganai Umbetalieva, Tokayev'in otuz yıldır yapım aşamasında olan sistemi bir yıl içinde tamamen değiştiremediğini belirtiyor. Daha önce eski cumhurbaşkanının ailesiyle yakın bağlarını kanıtlamış kişiler yüksek mevkilerde kalmaya devam ediyor. Bu nedenle şimdiye kadar saltanatından beklentiler oldukça mütevazı.
“Sistem direniyor. Örneğin bölgesel düzeyde hiç kimse önceki hükümet döneminde oluşturulan rahat konumdan vazgeçmek istemiyor. Sistemi insan odaklı yapmak zaman alıyor ve Tokayev'de buna sahip değil. Çünkü insanlar artık her şeyin olacağı yarını beklemekten yoruldu. İnsanlar her şeyi burada ve şimdi istiyor” diyor.
Analist, tüm bu zorluklar göz önüne alındığında, elbette bir mucize beklenmemeli, diye devam ediyor. Ancak bu engeller gerçek değişime katkıda bulunabilir: “Tokayev, ülke vatandaşlarının çıkarlarına odaklanacak yeni bir ekip oluşturursa, o zaman her şey yoluna girecek. Ve karamsarlığın üstesinden gelebilecek.”
Buna karşılık Lepsibaev, geçen yıl içinde çok şeyin değiştiğini kaydetti. Bir anayasa reformu bir şeye bedeldir. İnsanlar parti listelerine göre değil, belirli kişiler için oy kullandığında ülkede doğrudan seçimler yeniden başlatıldı: “Bir zamanlar Kazakistan'da siyasi rekabet ortadan kalktı ve şimdi insanlar belediye başkanlarını seçebilecekler. Seçim sürecinin şeffaflığını sağlamak için dinamik bir süreç vardır. İstediğim kadar hızlı değil ama gidiyor. Ve en önemlisi ülkede glasnost ortaya çıktı ve bu çok değerli.”
