İşgal zamanında direniş gruplarıyla birlikteliği, güvenlik konusunda ilgisi, stratejik hususlara ulaşma gayreti olan ve terörle mücadele gibi oldukça hareketli bir hayat yaşayan el-Haşimi Irak'ta saldırı neticesinde vefat etti.
Hişam el-Haşimi Kimdir?
Iraklı tarihçi, araştırmacı, güvenlik ve strateji uzmanı Hişam Abdulcebbar el-Haşimi 9 Mayıs 1973 yılında Bağdat'ta doğdu. Lisans eğitimini siyaset ve iktisat alanlarında el-Mustansiriyye Üniversitesi'nde 1994 yılında tamamladı. Bağdat Üniversitesi Siyaset Bilimi Fakültesi'nde 2015 yılında yüksek lisans, 2019 yılında ise doktora süreçlerini tamamladı. El-Haşimi İslam tarihi alanı ile de ilgilendi ve bir süre fıkhi el yazma metinler üzerinde incelemelerde bulundu.
El-Haşimi'nin İslamî gruplara olan ilgisi doksanlı yılların başında başladı. Amerika işgali ve Saddam Hüseyin rejiminin devrilmesinden sonra bu gruplara olan ilgisi daha da arttı. Ayrıca el-Haşimi'nin Iraklı direniş gruplarıyla yakınlık kurması ve ülkenin güvenliğini tehdit eden terör örgütlerine dönüşen bazı silahlı gruplara dair detaylı bilgilere sahip olması, bu tür konular üzerinde yoğunlaşmasına neden oldu. El-Haşimi, özellikle el-Kaide ve IŞİD gibi örgütlere bağlı gruplar hakkında bilgi sahibi olan Irak güvenlik uzmanlarından biri kabul edilir.
Hayatının son dönemlerinde 2018 yılından itibaren açıkça ortaya çıkan ve IŞİD'e karşı yapılan operasyonlarda rol oynayan bazı Şii silahlı grupları araştırmak ve bu grupları gözlemlemekle meşgul oldu. El-Haşimi, tahrir döneminde resmi olarak devletle irtibatı olan söz konusu grupların tarafında olmasına rağmen devlet düzenine muhalefet eden ve yeri geldiğinde onu tehdit eden bu gibi yapılanmalara karşı uyarılarda bulundu.
Hişam el-Haşimi'nin Hayatı Nasıldı?
Hişam el-Haşimi'nin ismi Saddam Hüseyin zamanında yönetime muhalif olan “Aşırı Selefi” örgütüne müntesip olma suçuyla tutuklanıp altı ay boyunca hapse mahkum edilmesinin ardından öne çıkmaya başladı. El-Haşimi Amerika'nın Irak'a 2003 yılında girmesinden bir yıl önce, 2002 yılında hapisten çıktı. Bu dönemden sonra gazetecilik ile meşgul oldu. İngilizce'ye hakimiyeti sayesinde yabancı kanal ve gazetelerle çalışarak rapor ve belge yazmaya başladı. El-Haşimi, bu çalışmalarında Irak'taki silahlı gruplara dair yazılar yazdı.
El-Haşimi, Irak'ta son yirmi yıldır yaşanan sıkıntı ve kargaşayı yakından takip etmekteydi. Bunun yanında Irak'ı işgali sırasında Amerika'ya karşı savaşan direniş gruplarıyla olan irtibatı da bilinmekteydi. El-Haşimi bu grupların komutanlarının isimleri, askeri stratejileri, büyüklükleri ve geçirmiş oldukları dönüşümlerle ilgili birçok bilgiye sahipti. Bu bilgiler sayesinde, özellikle IŞİD'in hakimiyet kurduğu dönemde daha fazla bilgi kaynağına ulaşabildi. El-Haşimi askeri ve işgal karşıtı operasyonlar yapan güvenlik birimlerine oldukça yakındı, bu nedenle önemli bir role sahipti. Bu dönemde terör örgütünün birçok stratejik şifresinin bulunması ve tahlil edilmesine katkı sağlamış, müsteşar ve güvenlik uzmanı konumunda bulunmuştu. Ayrıca el-Haşimi, Haşdi Şabi örgütü altında toplanan Şii grupların yöneticilerine de yakındı. Bu durum bir takım bağlantılar kurmasına ve bu grupların iç yapısına hakim olmasına yardımcı oldu. Bunun yanında silahlı grupların yapılanmalarına ve birçok Şii grubun ülke dışındaki bağlantılarına da vakıf oldu.
Hişam el-Haşimi'nin Önemli Tecrübeleri:
Hişam el-Haşimi, ulusal güvenlik program yöneticiliği ile bazı araştırma ve stratejik çalışma merkezlerinde terörle mücadele gibi alanlarda görev yaptı. Birçok merkezde, resmi ve yerel kuruluşlarda güvenlik danışmanı oldu. Ayrıca çeşitli hukuk ve basın kuruluşlarında ve 2016-2018 yılları arasında Irak İnsan Hakları Gözlemevi'nde müsteşar oldu. Terörle mücadelede Bağdat kongresinin ilmi heyetinde yer aldı. Bununla birlikte güvenlik konusu ile ilgili olarak terörle mücadele dersi verdi. Uluslar arası Carnegie Ortadoğu Merkezi'nde (Carnegie Middle East Center) ve Chatham House enstitüsünde birtakım araştırmalara katkı sağladı. Kriz grubu kuruluşunda yardımcı araştırmacı olarak görev yaptı ve İnsan Hakları İzleme Örgütü gibi uluslararası kuruluşların raporları için önemli bir kaynak vazifesi gördü.
El-Haşimi'nin Batı ve Kuzey Irak bölgelerinin işgal karşıtı dönemlerinde halka yakın bir konumda bulunması, güvenlik konularındaki tecrübesinin artmasına neden oldu. Bu süreçte halkın yer aldığı meydanlara dair bilgi sahibi oldu. Sunmuş olduğu yardım ve gayretlerin yanında IŞİD'e dair bilgilere ulaşması ve yapılanmanın askeri hamlelerini çözümlemesi nedeniyle emniyet güçlerinde birtakım bağlantılar elde etti. El-Haşimi'nin söz konusu bağlantıları elde etmesinin bir diğer sebebi ise Irak hükümetine bağlı emniyet güçleri ile yardımcı birlikler olarak teşekkül eden Haşdi Şabi ve Haşdi Aşairi'nin durumlarına vakıf olmasıydı. Haşdi Aşairi birlikleri, IŞİD'in hakimiyet kurduğu bölge sakinlerinin katılımıyla oluşmuştu. El-Haşimi, bunların yanında siyasi birtakım grup ve partiler ile dini hüviyete sahip birtakım isimlere bağlı, müntesibi bulunduğu grubun özelliklerini yansıtan yapılanmalara dair de bilgi sahibiydi. El-Haşimi koordineli bir şekilde, işgal karşıtı eylemleri ileri seviyeye taşıyacak strateji ve taktikleri sağlamak üzere bu yapılanmalar ile karşılıklı bilgi alış-verişi ve yardımlaşmalar yapmaktaydı.
İşgal karşıtı eylemler tamamlandıktan sonra el-Haşimi, Haşdi Şabi bünyesi altında yer alan gruplar ile benzer şekilde devlet otoritesinden çıkan silahlı grupların davranışlarını incelemeye ve gözlemlemeye başladı. Bu inceleme ve gözlemlerinde kendi tecrübesi ve bilgisine dayandığı gibi süreç boyunca edinmiş olduğu bağlantılarına da dayandı. Bu bağlantıları yoluyla silahlı grupları tanımladı, tahlil etti ve grupların bağlı bulunduğu merciler, stratejik hedefler ve davranışlarını hesaba katarak birtakım sınıflamalarda bulundu.
Hişam el-Haşimi Neden Önemliydi?
Hişam el-Haşimi'nin önemi, Irak'ın son yirmi yıl boyunca özellikle güvenlik alanındaki ciddi boyutta yaşadığı sıkıntılar zamanında ortaya çıktı. Söz konusu sıkıntılar bu dönem boyunca hayatın her alanına yansımış, Irak şehirlerinde güvende yaşama imkanını tehdit etmeye başlamıştı.
El-Haşimi'nin güvenlik alanında ön plana çıkması ve bu konudaki uzmanlığı, isminin Irak'taki güvenlik meseleleri ile beraber anılmasında rol oynadı. Irak emniyet biriminde güvenlik alanındaki analiz ihtiyacını büyük oranda gidermekteydi. Bu durumun ortaya çıkmasını sağlayan hususlardan biri strateji ve güvenlik uzmanı olarak ön plana çıkması ve Irak birlikleri ile teröre karşı mücadele veren uluslararası birliklere yardım konusunda elinden geleni yapmasıydı. El-Haşimi'nin söz konusu birliklere karşı elinden gelen yardımı yapması, operasyonlara katılan her kesim nezdinde güvenilir bir kişi olarak kabul görmesine neden oldu.
El-Haşimi işgal karşıtı dönemde sosyal medya üzerinden büyük bir şöhret elde etti. Bu dönemde sürekli olarak televizyon ekranlarına güvenlik uzmanı ve silahlı gruplar hakkında bilirkişi olarak katıldı. El-Haşimi bu süreçte IŞİD'in hakimiyet kurduğu yerlerle ilgili ayrıntılı bilgiler verdi ve yapılanmanın yöneticileri, eylem grupları ile hareket içerisindeki isim ve künyelere dair birtakım bilgiler paylaştı.
Irak'ın IŞİD'e karşı zafer kazandığını açıklamasının ardından, el-Haşimi, silahlı Şii gruplar hakkındaki zengin malumatı ve bu gruplara olan yakınlığı üzerinden tanındı. Özellikle IŞİD'e karşı yapılan savaşta bu gruplar tarafından güvenilir bir uzman olarak görüldü.
Bağdat'ta ve diğer Irak şehirlerinde toplumsal, iktisadi ve siyasi durumun kötüye gitmesi sebebiyle özellikle güney bölgesinde birtakım gösteriler ortaya çıktı. Hükümet bu gösterileri bastırmak için resmi olmayan silahlı gruplar yoluyla şiddete başvurdu. Bu karışıklıklar İran ve Amerika arasındaki ilişkilerin gerildiği zamana denk geldi. Özellikle Kasım Süleymani ve Ebu Mehdi el-Mühendis'in öldürülmeleri sonrasında Adil Abdulmehdi'nin istifasının ardından kimin başbakan olacağıyla ilgili tartışmalar ve bu tartışmaların Irak güvenlik birimleri arasında doğurmuş olduğu gerilim, el-Haşimi'nin bu gruplarla olan ilişkisinin farklılaşmasına neden oldu. El-Haşimi bu süreçten sonra söz konusu grupların ülke güvenliğini tehdit edebileceği noktasında daha dikkatli olmaya başladı. Bununla birlikte zikri geçen gruplar, Kasım Süleymani ile birlikte Amerika tarafından öldürülen Haşdi Şabi eski başkan yardımcısı Ebu Mehdi el-Mühendis'e yakın olmasına rağmen el-Haşimi'yi Amerikan taraftarı olmakla suçladı.
Hişam el-Haşimi'yi Güvenlik Denkleminde Önemli Bir Konumda Tutan Husus Neydi?
El-Haşimi, savaş ve kargaşa dönemi olan 2014 yılından itibaren Irak'ta önemli mercilerden biri olmasını sağlayan güçlü tecrübesini güvenlik ve strateji alanlarında edindi. Güvenlik kuvvetlerinin terör örgütü IŞİD yapılanmalarını Irak'tan temizlemek üzere harekete geçtiği bu kargaşa döneminde el-Haşimi, IŞİD'in yapısını çözebilme imkanı elde etti ve Bucca Kampı'nda kalan eski lider Ebu Bekir el-Bağdadi ve örgütün strateji uzmanı Hacı Bekir olarak bilinen Semir el-Halifevi, örgütün öne çıkan kurucularından biri olan Ebu Abdurrahman el-Bilavi, yine örgütün kurucularından olan ve radikal yaklaşımlarıyla bilinen Ebu Muhanned es-Süveydani, örgütün en önemli güvenlik komutanı olarak bilinen Ebu Ahmed el-Alveni, el-Bağdadi'nin önde gelen yardımcısı Ebu Muslim et-Türkmeni, Ebu Zeyd el-Iraki olarak bilinen İsmail Alvan el-Aysevi, el-Bağdadi'nin yardımcısı Ebu Yahya el-Iraki ve el-Bağdadi'nin vekili Abdünnasır Kardaş gibi örgütün öne çıkan isimlerine dair bilgilere ulaştı.
El-Haşimi, IŞİD'in çekirdeğini oluşturan isimlere dair sahip olduğu fazlaca malumat sayesinde örgüt yapılanmasındaki isimleri, örgüt yönetimine has bilgileri ve örgütün çalışma mekanizmasını ortaya çıkararak, hem Irak hem de Suriye'deki örgüt komutanlarını açığa çıkaran ilk kişi oldu.
Özellikle resmi olarak Haşdi Şabi'ye bağlı olan Şii silahlı gruplara yönelmesi ve bu gruplarla ilgilenmesinin ardından el-Haşimi, söz konusu grupları askeri güçleri ile ülke içi ve ülke dışındaki bağlantılarını göz önünde bulundurarak sınıflandırmaya başladı. El-Haşimi, söz konusu sınıflandırmasında grupların plan ve programları ile terörle mücadele ve ülkeyi savunma adına edinmiş oldukları çıkarları da hesaba kattı. El-Haşimi çalışmaları neticesinde incelemiş olduğu silahlı grupların komşu bir ülke ile olan irtibatına dair oldukça önemli bilgilere ulaştı. Bu bilgilere göre söz konusu silahlı gruplar, birtakım ülkelerin Irak ve orta doğudaki stratejik uzantıları konumunda bulunmakta ve bu ülkelerin emirlerini yerine getirmekteydi. Buna ek olarak el-Haşimi, silahlı grupların yöneticileri ve grup üyeleri arasındaki anlaşmazlıklara dair ayrıntılı bilgilere de ulaştı. Ayrıca silahlı grupların devlet mekanizması dışında hareket etmesi, devletin varlığını tehdit etmesi ve neredeyse ülkenin güvenlik birimi kadar büyümesi nedeniyle üst yöneticileri ile aralarında ortaya çıkan gerilime dair de birtakım bilgilere ulaştı.
El-Haşimi, Başbakan Mustafa el-Kazımi hükümetinde gayri resmi olarak danışmanlık yaptı ve hayatının son dönemlerinde bu silahlı grupların nüfuz alanının daraltılması ve devletin izni dahilinde faaliyet göstermeleri için yapılan girişim nedeniyle büyük bir gerilim yaşadı. İşgal karşıtı dönemde el-Haşimi ile ortak hareket eden bu grupların onunla olan ilişkisi söz konusu girişim nedeniyle önemli derecede etkilendi. Bu durumun sebebi, el-Haşimi'nin hayatının son döneminde silahlı grup ve yapılanmaların ülke güvenliğini tehdit ettiğine dair yapmış olduğu açıklamalardı. Bu nedenle el-Haşimi, söz konusu yapılanmaların itibarlarını tehlikeye atan bir tehdit unsuru olmaktaydı.
Neler Oldu? Hişam el-Haşimi'nin Vefatı:
Irak'ta halk tabanındaki öfkenin bir sonucu olarak meydana gelen ve önceki hükümetin, şiddetli araçlar kullanan silahlı gruplar vasıtasıyla son halk ayaklanmasını bastırmaya çalıştığı dönemde el-Haşimi halkın yanında yer almıştı. Bu süreçte hükümetin silahlı grupları kullanması nedeniyle birçok sivil hayatını kaybetmişti. Bu durum el-Haşimi'nin silahlı gruplara karşı daha kararlı bir duruş sergilemesine neden oldu.
El-Haşimi'nin “milisler” olarak isimlendirilen bu gruplara olan ilgisi arttı. Gösteri yapan sivillerin ölümü ve bastırılması ile direkt ya da dolaylı irtibatlarını ortaya çıkarmaya çalıştı. El-Haşimi'nin tanınır ve güvenilir olmasının yanında mevcut başbakana yakın olması, söz konusu grupların onu kendi varlıkları ve itibarlarını tehdit eden biri olarak görmelerine neden oldu. Bununla birlikte el-Haşimi gibi uzman birinin söz konusu silahlı grupların davranışlarını önceden tahmin edebiliyor olması, el-Haşimi'nin kendileri için bir tehdit olduğu yönündeki yaklaşımlarını güçlendirdi. Bu nedenle el-Haşimi'yi tehdit etmeye ve susturmaya çalıştılar. Ancak el-Haşimi, hem devletin maslahatı hem de Irak ve Irak halkının şerefli bir hayat sürebilmesi için tek seçenek olduğuna inandığı yol üzerinde kararlı bir şekilde ilerledi.
7 Temmuz 2020 Pazartesi günü, El-Haşimi bir televizyon kanalında silahlı grupların tehlikelerini anlattığı konuşmasının ardından bir grup silahlı kişi tarafından takip edildi. Silahlı grup el-Haşimi'ye Zeyyune bölgesindeki evinin önünde ateş açtı ve el-Haşimi'nin olay yerinde vefat etmesine neden oldu. Güvenilir kaynaklar, sonraki süreçte el-Haşimi'nin tehdit edilmesine kadar varan ihtilafların ortaya çıkması nedeniyle, süikastın Hizbullah ile irtibatlı olabileceğini öne sürdü.
Hişam el-Haşimi Hakkında Söylenenler:
El-Haşimi, oldukça hareketli ve verimli hayatında güvenlik, siyaset ve basın alanlarında edinmiş olduğu bağlantılar neticesinde yerel ve resmi kuruluşlarda oldukça fazla sayıda kişi ile tanışma imkanı buldu. Ayrıca uluslararası düzeyde önemli isimlerle bağlantılar kurdu. Söz konusu isimler el-Haşimi'nin bölgedeki rolüne vurgu yaptı ve öldürülmesinin ardından duydukları üzüntüyü dile getirdi. Ayrıca Irak'ın, güvenli ve istikrarlı olması için çaba harcayan önemli kişilerden birini kaybetmiş olduğunu ifade etti. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Irak hükümetine taziye dileklerini iletti. Bunun yanında Avrupa Birliği büyükelçileri ve diğer ülkeler üzüntülerini ileterek korkunç saldırıyı kınadıklarını ifade ettiler. Bu isim ve kuruluşlar arasında taziyelerini iletenlerden bazıları şunlardır:
- Amerika Dış İşleri Bakanı Mike Pompeo'nun taziye mesajı ve el-Haşimi'nin öldürülmesini kınaması:
“Pazartesi günü el-Haşimi'nin öldürülme hadisesi oldukça dehşet verici bir cinayet.”
“el-Haşimi, hayatını Irak ve Irak halkı için adadı. Öldürülmeden birkaç gün önce ise İran'a bağlı milisler tarafından tehdit içerikli mesajlar aldı.”
- Uluslararası Koalisyon Birliğini'nin el-Haşimi'nin öldürülmesi nedeniyle verdiği taziye mesajı:
“Saygıdeğer akademisyen Dr. Hişam el-Haşimi'nin korkak bir cinayet neticesinde öldürülmesi bizleri derinden sarstı ve büyük bir hüzne boğdu. Ailesine ve Irak halkına bu büyük kayıp nedeniyle en içten taziye dileklerimizi sunuyoruz.”
- Amerikan askeri birliğine siyasi danışmanlık yapan Emma Sky el-Haşimi'yi şöyle tanımladı:
“Benzeri olmayan bir yorumcu, oldukça üretken bir yazar ve Irak konusunda saygıdeğer bir gözlemciydi.”
Sky ayrıca şunları ekledi: “ El-Haşimi ülkesini çok severdi. Irk ve mezhep ayrımı yapmadan bütün Iraklıların huzurunu isterdi.”
Bunlar dışında el-Haşimi'nin kendisiyle yardımlaşarak çalıştığı birçok kuruluş ve önemli isim taziye mesajlarını bildirdi. El-Haşimi bu kuruluş ve isimlerle beraber devletin varlığını ve sivillerin güvenliğini tehdit eden, insan haklarını ihlal eden, devleti kötü bir vaziyete sokan, hem Irak'ta hem de bütün dünyada toplumsal barışa engel olan gayri nizami terörist gruplara karşı mücadele verdi.
Hişam el-Haşimi'nin Eserleri:
El-Haşimi'nin kaleme aldığı birçok eser vardır. Bunlardan bazıları şunlardır: “IŞİD'in dünyası”, “El-Kaide'nin Irak'taki tarihinden bir kesit”, “IŞİD'in içerden yapılanması”, Ayrıca el-Haşimi'nin araştırmacı ve birçok araştırma kurumunda danışman olması nedeniyle beş yüzden fazla çalışma ve makalesi bulunmaktadır. Bu yazıların bir kısmı Irak'taki gazete ve dergilerde, bir kısmı ise Arapça ve yabancı gazete ve dergilerde yayınlanmıştır. El-Haşimi'nin kaleme almış olduğu bu çalışmalar ister kitap olsun ister araştırma yazısı veya makale olsun radikal gruplar ve onların gizli dünyaları hakkındadır.
