İtalyan din sosyoloğu Massimo Introvigne, Çin'deki Kazak Müslümanlarının durumunu ve Kazak yönetiminin olaylara bakışına ışık tutacak tarihsel bir yazıyı kalem aldı. “Çin'deki Kazak Müslümanlarının dramı: Hapsedildi, işkence gördü, susturuldu” başlığıyla verilen yazının Türkçe çevirisi şöyle:
AGİT'in (Avrupa'da Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı) temsili bir kapasitede görev yapan çoğu kişi gibi, Kazakistan'ı ziyaret etme fırsatım oldu. AGİT'te çok aktif olan güzel ve iddialı bir ülke. 1990'dan beri sürekli görevde olan ülkenin cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'le tanıştım. Kazakistan'ın bölgesel bir güç ve lider olma isteğinin bir delili olan Astana'daki Barış ve Mutabakat Piramidi toplantılarına katıldım.
ÇİN'DEN KAZAKİSTAN'A
KAÇANLARIN DURUMU
Şimdi, tüm bunlar Çin tarafından tehdit ediliyor. Kazakistan ile ilgili son haberler, Çin'den kaçan, Kazakistan'a ulaşan ve kendilerini büyük bir politik, diplomatik ve dini oyunun merkezinde bulunan etnik Kazaklar sorununa hâkim.
Kazakistan'a Çin'den gelen üç farklı etnik Kazak türü olduğu için bazı karışıklıklar var. Birincisi, ya korkunç “eğitim yoluyla dönüşüm” kamplarından kaçan ya da tutuklanmadan önce kaçmayı başaran Çinli vatandaşlardır.
İkincisi, Çin'deki akrabaları ziyaret eden Kazak vatandaşları, onlarla birlikte “aşırılık yanlısı” olarak tutuklandı ve kamplardan kaçtı.
Üçüncüsü iki pasaportu olan Kazaklar, biri Kazaklı ve biri Çinli. Çin'de Müslümanlar'a verilen baskı arttığında, binlerce kişi Çin pasaportlarını yetkililere teslim etti ve bu durumun tek başına Kazak vatandaşı olarak kalacaklarına inandı. Çin Komünist Partisi (ÇKP), hiç kimsenin Çin vatandaşlığını izinsiz olarak terk etmekte özgür olmadığını ve çoğu kampta sonuçta kaldığını söyledi.
TUTUKLAMALAR NAZARBAYEV HÜKÜMETİNİ ZORA SOKUYOR
Kazakistan şimdi, Çin'den gelen birkaç bin mültecinin akınıyla ve kendi vatandaşları olarak gördüğü insanların Çin'de aktif Müslüman olma suçundan tutuklanmasının rahatsız edici olduğu gerçeğiyle karşı karşıya.
Kazakistan'daki yabancı gazeteciler, Kazakların Çin kamplarında tutuklanmasından korktuğu Çin'e müdahale etmelerini istedikleri açık. Bu Nazarbayev hükümetini çok zor bir sıkıntıya sokuyor.
Bir yandan, ülkenin ekonomik büyümesinin Çin'e ihtiyacı var. ÇKP aslında Nazarbayev'e ekonomik tehditlerle şantaj yapacak durumda.
Öte yandan, eski cumhurbaşkanı kamplarda tutulan Kazakları desteklememenin ya da Çin'den kaçanların Kazakistan'daki nüfusu tahmin edilemeyecek sonuçlarla dramatik biçimde yabancılaştıracağını biliyor.
Yetenekli bir politikacı olan Nazarbayev, orta yoldan gitmenin doğru olduğuna karar verdi. Dış Politika'nın bildirdiği gibi, kamuoyunun bildirilerinde, Kazak memurları Çin'in Batı'nın “eğitim yoluyla dönüşüm” kampanyasının doğasını ve kapsamını büyük ölçüde abarttığı yönündeki tutumunu desteklemekte ve çoğu zaman pasaportlarla ilgili bürokratik yanlış anlamaların sonucu olduğunu iddia eden Kazakların tutuklanmasını önemsiz kılmaktadır.
Çin'den Kazak mültecileri, kamplar hakkında kamuya açık konuşmamaya ‘uyarısı' alıyorlar ve Çin'deki hapishanedeki Kazakları destekleyen bir insan hakları örgütü olan Atajurt, art arda reddedildi ve kayıt altına alınmadan faaliyet gösterdikleri için cezalandırıldı. Bu yeterli olmamış gibi, Ocak 2019'da bir grup Çinli yanlısı kişi, Atajurt'un kapatılmasını isteyen açık bir mektup imzaladı .
Ancak bu, hikayenin sadece bir kısmı. Çin'i kamuoyunda destek veren Kazak hükümeti, ÇKP ile özel olarak görüşür. Hiç Çin pasaportu bulunmayan 33 Kazak vatandaşından Çin'i ziyaret ederken tutuklanan 20 kişiden biri sessizce serbest bırakıldı. Çifte pasaportu olan 2,500 kişinin Çin vatandaşlığını terk etmesine ve Kazakistan'a taşınmasına izin verilecek. Kazak pasaportu olmayan ve mülteci olarak Kazakistan'a gelen Kazak Çinlilerle ilgili zor meseleler devam ediyor.
ÇİN'DEKİ KAZAKLARIN HİKAYESİ BAŞLI BAŞINA TRAJİK
Sayragul Sauytbay'ın sembolik vakası hakkında defalarca haber verdi: ÇKP'nin talep ettiği gibi, Çin'e geri gönderilmedi, ancak şu anda yüksek profilli bir insan hakları kadın avukatı olan Aiman Umarova'ya rağmen, sığınma hakkı da verilmedi. En azından uluslararası spot ışığında davasını koruyacak. Bu hikayede hiçbir şey basit değil. Sauytbay ve “eğitim yoluyla dönüşüm” kamplarındaki işkenceleri, intiharları ve şüpheli ölümleri kınayan diğerleri, defalarca gözünü korkuttu ve Çin'e geri gönderilmekten kaçınmak istiyorlarsa sessiz kalmaları gerektiğini söylediler.
Ancak bazı insan hakları aktivistleri, bunun tam tersinin doğru olduğuna inanıyor: davalarını duyurmayanlar sessizce Çin'e geri gönderilebilir. Çin'deki Kazakların hikayesi başlı başına trajiktir.
İlk Kazaklar Çin'e kendi başlarına gelmedi. Qing imparatorları tarafından, bir zamanlar Budist Dzungar Hanlığı tarafından yönetilen ve Dzungarların 18. yüzyılın Dzungar Soykırımı'ndaki Çinliler tarafından fethedilmesi ve imha edilmesinin ardından bölgeye yerleşmeye davet edildiler.
Ancak sayı, Rusya'nın sömürgeci genişlemesiyle çarpıcı bir şekilde arttı; birçok Kazak Çinlileri Rusça ve Sovyet yönetimi tercih etti. Bazıları 19. yüzyılda, bazıları ise I. Dünya Savaşı'ndaki Çar Ordusunda zorunlu askerlikten kaçınmak; diğerleri ise 1919-22 ve 1932–33 yıllarında düzenlenen ve Sovyetlerin yapay kıtlık dönemleri sırasında Kazakların kendi kurallarına karşı direnişlerini kırmak için düzenlediklerini söyledi.
Ukrayna'da yaptıklarının versiyonu. II. Dünya Savaşı sırasında Doğu Türkistan'da da 300.000'den fazla Kazak yaşıyordu ve bu sayı sürekli artıyordu. Ancak onların sorunları da büyüyordu. Sovyetlerin desteğiyle Uygurlar , 1933–34'te birincisi ve 1944-49'da birincisi Doğu Türkistan'da bağımsız bağımsız Doğu Türkistan Cumhuriyetlerini kurduklarında, Kazaklar Çin yanlısı olarak şüpheyle kabul edildi. Kazak karşıtı duygu, Doğu Türkistan'daki Kazakların Sovyet Kazakistan'da bağımsızlık yanlısı hareketi desteklemesinden korkan Sovyetler tarafından beslendi.
Sovyetlerin önerisi üzerine Doğu Türkistan'ın 1936'da Çin'in Qinghai eyaletine 30.000 “şüpheli” Kazak ihraç ettiği zaman gerginlik arttı. Qinghai teorik olarak Cumhuriyetçi Çin'in bir parçasıydı ancak aslında yerel bir savaşçı Ma tarafından kontrol edildi. Bufang (1903-1975). Ma bir Hui Müslümandı. Hui'nin, aynı Sünni İslam'ın farklı bir biçimini uygulayan Uygur ve Kazak Müslümanlarına karşı geleneksel düşmanlıkları ve Sovyetler tarafından yayılan yanlış bilgilerin her ikisi de Ma'nın Kazakları imha etme kararında rol oynadı. 30,000 kişiden sadece 135'i hayatta kaldı. Daha sonra, İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nden ve ÇKP'den kaçmak için birkaç bin Kazak Tibet'e kaçmaya karar verdi.
‘KAZAK MÜSLÜMANLARI
ÜRETKEN İNSANLARDIR!
Fakat Çin ile kendi sorunları olan Tibetli Budistler, büyük bir Müslüman akını korkuyorlardı ve çoğu Kazak öldürüldü. Bu yüzleşmenin beklenmedik bir zayiatı, görev hattında öldürülen ilk CIA ajanı olarak tarihe giren Douglas Mackiernan (1913-1950) idi. 1950'li yıllarını Tibet'e girmek ve Çin'le ilgili casusluk yapmak için özenle hazırlamıştı. Tek bir hata yaptı, bir Kazak mülteci kılığına girerek Tibet'e girmeye çalıştı ve Tibet sınır muhafızları tarafından öldürüldü. Kazak Müslümanları üretken insanlardır. ÇKP yönetimi altında hayat hiçbir zaman kolay olmadı, ancak resmi istatistiklere göre, nüfusu otonom bölgenin dışında onbinlerce insanla birlikte Doğu Türkistan'da 1,2 milyona çıktı. Son zamanlarda din üzerindeki baskıyla birlikte , Atajurt'a göre en az 10.000 Kazak Müslüman, “eğitim yoluyla dönüşüm” kamplarında sona erdi. Aynı insan hakları örgütü, birkaç işkence vakası ve “Loving Heart” okulu olarak bilinen eğitim kamplarına gönderilen çocukların raporlarını veriyor. Kazak pasaportlu Çin'de Kazaklar, Nazarbayev'in diplomasisi tarafından bir şekilde yardım edilmeyi umabilir, ancak bu kesin değildir. Kazak pasaportu olmayanlar, özgür dünyadan sadece onlar için konuşmalarını isteyebilir.
