Yıkımdan önce Kaşgar'ın eski kentinde bir yerleşim mahallesi.
1998 yılında fotoğrafçı Kevin Bubriski, Çin'in Sincan adını verdiği bölgenin eski başkenti Kaşgar'da yaşayan Uygurlar arasında vakit geçirdi. Fotoğrafları, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping yönetimindeki baskının hayatlarını ve kültürlerini sonsuza dek değiştirdiği bir halkın hayatlarına kısa bir bakış sunuyor.
Resmi olarak Sincan Uygur Özerk Bölgesi (XUAR) olarak bilinen Çin'in Doğu Türkistan Özerk bölgesi, ülkenin kuzeybatısında, çoğunluğu Müslüman bir etnik grup olan yaklaşık 12 milyon Uygur'a ev sahipliği yapıyor. Uygurlar kendi dillerini konuşuyorlar; etnik ve kültürel olarak Orta Asya halkına Han Çinlilerinden daha yakınlar.
Yıkımdan önce eski şehrin yerleşim bölgesi. Kaşgar, Çin, 1998.
Onlarca yıldır Pekin'deki çeşitli Çinli liderler, Uygur nüfusunu azaltmak umuduyla Han Çinlilerini eyalete taşınmaya teşvik ederek Sincan'daki Uygurları zayıflatmaya çalıştı. Bu uygulama, Uygurların artık bölge nüfusunun yarısından azını oluşturmasıyla sonuçlandı.
Ancak 2013 yılında Başkan Şi Cinping'in yükselişi ve iktidarını pekiştirmesiyle Uygurların durumu daha da vahim hale geldi.
Abak Hoca Camii. Kaşgar, Çin, 1998.
Doğu Türkistan, Uygurların sürekli polisin gözetimi altında olduğu geniş bir gözetim devleti haline geldi. Her hareketleri takip ediliyor, cep telefonları aranıyor ve çok azının dışarı çıkmasına izin veriliyor. Çin dışındaki insanlarla temas kurmak, Kuran okumak, hatta camiye namaz kılmak için gitmek bile insanı ciddi sıkıntılara sokabilir. Bazı Uygurlar zorla kısırlaştırmaya, zorunlu çalışmaya ve ailelerinden ayrılmak zorunda kaldı.
Kuş pazarı. Kaşgar, Çin, 1998.
2018 yılında Çin hükümetinin Doğu Türkistan genelinde yeniden eğitim kampları olarak adlandırdığı yerlerde 1 milyondan fazla Uygur'un hapsedildiği tahmin ediliyor. Kamplar 2017 yılında kuruldu; takip eden yıllarda yoğun kısıtlamalara rağmen Doğu Türkistan'da yaşananlara dair raporlar ortaya çıkmaya başladı. ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Çin'in 2021'de Uygurlara uyguladığı sert baskıyı "soykırım ve insanlığa karşı suçlar" olarak nitelendirdi. Ayrıca birçok ülke, Uygur nüfusuna yönelik muamelesi nedeniyle Çin'e yaptırımlar uygularken, tüm suçlamaları reddeden Çin hükümetini kızdırdı.
Uygur polisi Halk Meydanı'nda. Kaşgar, Çin, 1998.
Şi'nin yükselişinden, baskılardan ve kurulan kamplardan önce Amerikalı fotoğrafçı Kevin Bubriski, 1998 yılında Uygurların eski başkenti Kaşgar şehrinde vakit geçirmişti.
Bubriski'nin bana söylediği gibi, “Kaşgar'ın öyküsünü, JM Coetzee'nin 'Barbarları Beklerken' adlı ilk kurgu filminin çekimleri için yer araştırmak üzere oraya giden kurgu dışı film yapımcısı ve arkadaşım Robert Gardner'dan duymuştum. Film konusunda hiçbir zaman ileri gitmedi ama benimle Kaşgar hakkında coşkuyla konuştu ve gitmem için beni cesaretlendirdi. Bir haftalık bir görev alma şansına sahip oldum. Birkaç hafta daha kaldım ve orada olmaktan heyecan duydum. İki Hasselblad kameram her zaman yanımdaydı ve ilginç kompozisyonlar ve içerikler arıyordum.”
Yıkımdan önce eski şehrin yerleşim bölgesi. Kaşgar, Çin, 1998.
Bubriski, fotoğrafçılığı ilk kez 14 yaşında geliştirmeye ve basmaya başladığında tanıştı. LIFE dergisinde gördüğü fotoğraflardan, özellikle David Douglas Duncan'ın Vietnam Savaşı'nı belgeleyen çalışmasından ve büyürken evindeki tek fotoğraf kitabı olan “İnsanın Ailesi” kitabındaki fotoğraflardan etkilenmişti.
Kuş pazarında bir çocuk. Kaşgar, Çin, 1998.
1998 yılı Uygurlar için hızlı bir dönüşümün yaşandığı rahatsız edici bir dönem olmasına rağmen, Çin hükümetinin Doğu Türkistan'da din, dil, kültür ve kişisel özgürlüğe yönelik acımasız baskısı başlamak üzereyken bile, yüksek çöldeki kültürel kalpleri hala canlıydı.
Bubriski, "1980'lerde ve 90'larda Tibet'e yaptığım çok sayıda ziyaret sayesinde Tibet'e olan aşinalığım, Uygurların siyasi, ekonomik ve kültürel durumunu anlamam açısından önemliydi. 1998'de Dalai Lama'nın sesi ve varlığı sayesinde Tibetlilerin dünyanın ilgisinin büyük bir kısmını topladığını, oysa Uygurların saygı duyulan Tibetli Budist lider ve öğretmen kadar yankı uyandıran, geniş kapsamlı bir sese sahip olmadıklarını fark ettim. Fotoğrafların, Kaşgar'ın kültürel zenginliği ve Uygur halkının ve kültürünün karşı karşıya olduğu tehdit konusunda daha geniş bir topluluğa farkındalık getirebileceğini hissettiğimi hatırlıyorum. 1998'de Kaşgar'dayken bu fotoğrafları çekmenin aciliyetini hissettim.”
Cuma sabah namazı sonrası İd-Kah Camii önü. Kaşgar, Çin, 1998
Bubriski'nin fotoğrafları Uygurların kültürel, ekonomik, ailevi, dini ve manevi geleneklerini yansıtıyor. 25 yıl önce tanık olduğu ve fotoğrafladığı Kaşgar ve halkının canlılığı, güzelliği ve cesareti geri dönülemez biçimde değişti ve fotoğraflarını daha da anlamlı hale getirdi.
Şi yönetimi altında Çin, camileri, mezarlıkları, çarşıları ve Uygurlar için kültürel öneme sahip diğer yerleri yerle bir ederek geniş çaplı bir yıkım kampanyası başlattı. Uygur kültürünün uzun süredir manevi kalbi olan Kaşgar özellikle ağır darbe aldı. Kaşgar'ın Eski Şehri 2020 yılında tamamen yıkıldı, özgün kültürel unsurlarından arındırıldı ve yerine hayali, turist dostu bir kopya site konuldu. Yetkililer yerle bir etmenin güvenlik nedeniyle gerekli olduğunu iddia ediyor, ancak Uygur kültürüne yönelik daha geniş çaplı baskılar bağlamında birçok kişi bu açıklamayı kabul etmekte zorlanıyor.
Okul çocukları ve bisikletleri. Kaşgar, Çin, 1998.
Bubriski: “Orada bulunduğum süre boyunca Uygur toplumu arasında gözle görülür bir gerilim ve huzursuzluk vardı. Orada kaldığım günlerin çoğunda bana iki genç Uygur bana rehberlik etti. Beni ve kameramı beladan nasıl uzak tutacakları konusunda çok dikkatliydiler. Tibet'teki kapsamlı deneyimim, Kaşgar'da nasıl dikkatli olunması gerektiği konusunda iyi bir uygulamaydı. 1998'de her yerde yeni, yüksek katlı çelik ve cam binalar inşa edilmeye başlandı ve bir yıl içinde demiryolu hattı Kaşgar'a ulaştı. Uygurlar arasında, toplumlarının giderek ötekileştiğine dair bir his vardı.”
Yıkımdan önce eski şehrin yerleşim bölgesi. Kaşgar, Çin, 1998.
“Uygurlar: Felaketten Önce Kaşgar”da Bubriski'nin fotoğraflarına, Kaşgarlı şair ve aktivist Tahir Hamut İzgil'in düzyazı ve şiirleri ile ölen yazar Dru Gladney'in tarihi bir makalesi eşlik ediyor; her ikisi de Uygurların içinde bulunduğu zor duruma derinlik ve anlayış katıyor. Metinler hem İngilizce hem de Uygurca sunulmaktadır.
Müzik aleti dükkanı ve atölyesi. Kaşgar, Çin, 1998.
Bubriski: “Kitabın tüm metin öğelerinin Uygur diline çevrilmesinin önemli olduğunu hissettim. Kitabı satın alabilecek çok fazla Uygur olmasa da, Türkiye, Kazakistan ve diğer yerler gibi Uygur diasporasının olduğu bölgelerde İngilizce nadirdir. Uygur dilini kültürel tanınma ve korumanın küçük bir parçası olarak sunmanın önemli olduğunu hissettim.”
Canlı hayvan pazarında genç bir adamın at sürme denemesini izliyorum. Kaşgar, Çin, 1998.
Bubriski, fotoğrafların insanlara Sincan ve Kaşgar'ın nasıl bir yer olduğuna ve dünyanın Çin'in politikaları nedeniyle neler kaybettiğine dair bir fikir vereceğini umuyor. Silinen şeyin yerine yenisi konulamaz ama bu önemli kayıt, Uygur kültürünün ve anavatanlarındaki mirasının bir kanıtı olarak duruyor. Bubriski'nin kitabı, Uygurların sevilen şehri Kaşgar'ın geleneksel yaşamının çekiciliğinin çoğunu koruduğu bir dönemi ortaya koyan çarpıcı bir sanat ve vicdan eseridir.
Kuş pazarında. Kaşgar, Çin, 1998.
“Umarım fotoğraflar aracılığıyla izleyiciler, eski şehir yıkılmadan, kültürel ve manevi yaşam üzerindeki sınırlamalar bu kadar katı, şiddetli ve tehlikeli olmadan önce Kaşgar'daki Uygur yaşam tarzı hakkında bir fikir edinebilirler. Tahir'in ve çevirmenlerin yazılarında, fotoğraflara bakarken hissettikleri nostaljinin güçlü bir anlatımı var. Bu nostalji ya da kayıp duygusunun başkaları tarafından da hissedilebileceğini umuyorum.”
Halk Meydanı'na bakan büyük bir Mao heykeli. Kaşgar, Çin, 1998.
Kaynak: The Diplomat
