Dünyanın dört bir yanındaki gazeteler, Carter'ın uzun süredir kayıp bir firavunun mezarını keşfetmesi ve içerebileceği harikalar hakkında flaş haberler yayınladı. Bu İngiliz kaşifi dünya çapında takdir toplamaya itti. Bir zamanlar eski bir bilinmezliğe mahkûm edilmiş çocuk kral ise firavunların en ünlüsü oldu.
Her şey, 4 Kasım 1922'de, Carter denetimindeki ekskavatörler, Mısır'ın Krallar Vadisi'nin büyük ölçüde keşfedilmemiş bir bölümünün vadi tabanında kesilmiş bir adım izi keşfettiklerinde başladı. 23 Kasım'a kadar ekip, kapıya inen merdivenleri ortaya çıkarmıştı. Kapıdaki hiyeroglif mühür, ötesinde ne olduğunu belli etti: Kral Tutankhamun'un mezarı.
Tutankhamun, MÖ 1334 civarında, yaklaşık 10 yaşındayken iktidara geldi. Saltanatı, zamansız ölümüne kadar neredeyse on yıl sürdü. Mısır firavunları arasında küçük bir figür olmasına rağmen, Tutankhamun, zengin bir şekilde döşenmiş mezar yeri büyük ölçüde bozulmamış bulunan birkaç kişiden biridir.
Zamanı için alışılmadık derecede titiz bir kazıcı olan Carter, Tutankhamun'un dört odalı mezarından 6.000'den fazla malzemeyi belgelemek, korumak ve kaldırmak için 10 yıllık bir proje düzenledi. Tut'un altın mezar maskesi gibi bazı nesneler artık ikonik olsa da, birçoğu onlarca yıldır depoda ve gözden uzak. Ama bu değişmek üzere. Tutankhamun'un iyi korunmuş mezar mobilyalarının yaklaşık 5.400'ü, Giza Piramitleri'nin yakınındaki yeni Büyük Mısır Müzesi açıldığında yakında sergilenecek.
Müzenin Tutankhamun Galerisi'ni tasarlayan Almanya Stuttgart'taki Atelier Brückner'in genel müdürü Shirin Frangoul-Brückner, şirketi tarafından yayınlanan bir röportajda “[Tut'un] mezar istifi çok benzersiz bir şey” dedi. Sergide diğer eşyaların yanı sıra altın mezar maskesi, müzik aletleri, av ekipmanları, mücevherler ve altı savaş arabası da yer alacak.
Tut'un hikayesi daha fazlası gün ışığına çıkmaya hazırlanıyor olsa da, mezarının keşfinin 100. yıldönümünde bilmeniz gereken dört şey var. 1. Tut kırılgan olmayabilir.
Tutankhamun, çarpık ayak üzerinde topallayan kırılgan bir genç adam olarak ün yapmıştır. Bazı araştırmacılar, zayıflamış bir bağışıklık sisteminin onu erken ölüme hazırladığından şüpheleniyor.
Ancak Kral Tut konusunda uzman olan Egyptologist-Mısırbilimci ve mumya araştırmacısı Bob Brier, “son araştırmalar Tut'u kırılgan bir firavun olarak göstermenin yanlış olduğunu gösteriyor” diyor. Yeni kitabı Tutankhamun ve Dünyayı Değiştiren Mezar, 100 yıllık araştırmanın hem Tut'un hikayesini hem de arkeolojinin kendisini nasıl şekillendirdiğini anlatıyor.
New York, Brookville'deki Long Island Üniversitesi'nden Brier, Tutankhamun'un mumyasından ve mezardaki eşyalardan alınan ipuçlarının onun fiziksel durumunu güçlendirdiğini söylüyor.
Brier, Tutankhamun'la birlikte gömülen askeri savaş arabaları, deri zırhlar ve okçuluk ekipmanlarının onun bir avcı ve savaşçı olarak görülmek istediğini gösterdiğini söylüyor. Tutankhamun'un tapınağından, araştırmacılar tarafından tespit edilmeden önce daha sonraki inşaat projelerinde yeniden kullanılan yazıtlı bloklar, firavunun tarihi belirsiz savaşlarda savaş arabalarına liderlik ettiğini gösteriyor.
Brier, tarihlerle işaretlenmiş savaş sahneleri gösteren daha fazla blok ortaya çıkarsa, Tutankhamun'un muhtemelen bu çatışmalara katıldığını önereceğini söylüyor. Firavunlar tipik olarak tapınaklarında tasvir edilen gerçek savaşların tarihlerini kaydederler, ancak yazılı sahneler kahramanlıklarını abartmış olabilir.
Hikaye, kısmen Tut'un sol ayağındaki aksaklığın potansiyel keşfi ve mezarında bulunan 130 baston üzerine inşa edilmiştir. Ancak Brier, eski Mısırlı yetkililerin genelliinkle bir "otorite" işareti olarak bastonlarla tasvir edildiğini söylüyor. Ve araştırmacıların görüşleri, Tut'un kemik görüntülerinin ciddi deformasyonlar ortaya koyup koymadığı konusunda farklılık gösteriyor.
1960'larda kurtarılan mumyanın röntgeni, topallamaya neden olabilecek biçimsiz bir ayak bileği belirtisi göstermiyor. CT görüntüleri de 2005 yılında Mısırbilimci ve eski Mısır Eski Eserler Bakanı Zahi Hawass başkanlığındaki Mısır Mumya Projesi tarafından incelenmedi.
Daha sonra, aynı araştırmacılar tarafından 2009 yılında BT görüntülerinin yeniden incelenmesi, Tutankhamun'un genellikle ayak bileği veya ayağın yanında yürüme ile ilişkili bir sol ayak aksaklığına sahip olduğunu belirtti. Ekibin Mısır Kahire Üniversitesi'nden üyesi radyolog Sahar Saleem, BT görüntülerinin Tutankhamun'un hafif çarpık bir sol ayak, ikinci ve üçüncü sol ayak parmaklarına bağlanan iki uzun kemiğin uçlarında kemik dokusu ölümü ve ikinci sol ayak parmağında eksik bir kemik olduğunu gösterdiğini söylüyor.
Araştırmacılar Tutankhamun'un mumyasını bir CT tarayıcısına kaydırmaya hazırlanıyorlar. Firavunun kemiklerinin BT görüntüleri, belirgin bir topallamaya neden olabilecek çarpık bir ayağın tartışmalı kanıtlarını sağladı.
Saleem, bu ayak sorunlarının “yürüdüğünde veya ayağına ağırlığını bastığında kralın ağrı çekmesine neden olacağını ve çarpık ayağın topallamaya neden olduğunu” söylüyor. "Bu nedenle, "kraliyet otoritesi" anlamı yerine zahmetli bir yürüyüş, Tutankhamun'un mezarına yerleştirilen birçok bastonu açıklayabilir" diyor.
Oğlan kral topallasa da sağlam da olsa, mumyasının keşfi ve incelenmesi, onun 19 yaşında, yetişkinliğin zirvesinde öldüğünü açıkça ortaya koydu. Yine de Tut'un ölüm nedeni hala belirsizdir.
2010 yılında firavunun mumyasından alınan DNA analizinde Hawass ve meslektaşları, sıtmanın yanı sıra Saleem'in CT görüntülerinden alıntıladığı dokuyu tahrip eden kemik bozukluğunun Tutankhamun'un ölümünü hızlandırdığını iddia etti. Ancak Brier dahil diğer araştırmacılar bu sonuca katılmıyor. Mumyadan genetik materyal çıkarmak ve test etmek için güçlü yeni araçlar kullanan daha fazla antik DNA çalışması, bu gizemin çözülmesine yardımcı olabilir.
2. Tut'un başlangıçtaki bilinmezliği ününe yol açtı.Tutankhamun'un ölümünden sonra, eski Mısırlı yetkililer, onunla ilgili tarihi referansları silmek için ellerinden geleni yaptılar. Babası Akhenaten, biri hariç tüm Mısır tanrılarına tapınmayı yasaklayarak kendi halkını yabancılaştıran “sapkın bir kral” olduğu için saltanatı sona erdi.
Brier, “Akhenaten, tarihte kaydedilen ilk tektanrıcıdır” diyor. Yüzlerce tanrıya birdenbire dua etmiş olan sıradan Mısırlılar, yalnızca eskiden küçük bir tanrı olarak kabul edilen bir güneş tanrısı olan Aten'e tapabilirlerdi.
Kendisine Aten'in adını veren Akhenaten, aziz dini uygulamaları yasaklamasına karşı yoğun bir direnişle karşılaşarak, izole bir şehir olan Amarna'ya taşındı ve burada altı kız çocuğu, bir erkek çocuğu ve yaklaşık 20.000 takipçisi olan karısı Nefertiti ile birlikte yaşadı. Akhenaten öldükten sonra, çöl karakolunun sakinleri eski evlerine döndüler. Mısırlılar eski zaman dinlerini geri aldılar. Akhenaten'in oğlu Tutankhaten - aynı zamanda Aten'den sonra - kral oldu ve adı, o zamanın Mısır tanrılarının en güçlüsü olan Amun'un onuruna Tutankhamun olarak değiştirildi.
Daha sonraki firavunlar, yazılı kayıtlardan Akhenaten ve Tutankhamun'dan söz etmediler. Tut'un mezarına da aynı şekilde küçümseyici davranıldı. Tut'un ölümünden yaklaşık 200 yıl sonra VI. Kral için yapılan inşaattan kaynaklanan kireçtaşı parçaları siteyi kirletti.
Arkeolog Carter gelene kadar bu kulübeler yerinde kaldı. Carter, çocuk kralın mezarının mühürlendikten sonra iki kez girildiğine dair kanıt bulsa da, içeri girenler önemli bir şey almamış.
UCLA Egyptologist Kara Cooney, “Tutankhamun'un basitliği ve önemsizliği onu mezar soyguncularından kurtardı” diyor.
Tutankhamun'un altın tahtının arkalığı, Mısır kraliyet sanatı için alışılmadık derecede rahat bir pozda kral ve kraliçesi Ankhesenamun'un bir resmini sergiliyor. Tahttaki kraliyet isimlerinde yapılan değişiklikler, yetkililerin Tutankhamun'un tartışmalı babası Kral Akhenaten ve aile üyelerinin anısını silmek için harekete geçtiğini gösteriyor.
3. Tut'un mezarı aceleye getirilmiş bir işti.Firavunlar genellikle mezarlarını on yıllar boyunca hazırlar, hazineleri ve abartılı tabutları koymak için birçok oda inşa ederdi. Mısır gelenekleri, mumyalanmış bir cesedin ölümden yaklaşık 70 gün sonra bir mezara yerleştirilmesini gerektiriyordu. Brier, bu sürenin bir mumyanın tabutun içinde kolları vücut boyunca katlamak için yeterli nemi korurken yeterince kurumasına izin vermiş olabileceğinden şüpheleniyor.
Tutankhamun erken öldüğü için, uzun mezar hazırlıkları için zamanı yoktu. Ve 70 günlük gömme geleneği, ustalara, birçoğunun yapılması bir yıl veya daha fazla süren önemli mezar eşyalarını bitirmek için çok az zaman verdi. Bu nesneler arasında üç iç içe tabut, dört türbe, yüzlerce hizmetçi heykeli, altın bir maske, savaş arabaları, mücevherler, yataklar, sandalyeler ve Tutankhamun'un mumyalama sırasında çıkarılan iç organları için dört minyatür altın tabut içeren kaymaktaşı, bir sandık içeren oymalı bir taş lahit yer alıyor.
Kanıtlar, Tutankhamun için diğer insanların mezarlarından birçok nesneyi yeniden kullanan işçilere işaret ediyor.
Lahit düşünün. Taş kabın üzerindeki dört tanrıçadan ikisinde tam olarak oyulmuş mücevherler yoktur. İşçiler eksik mücevher parçalarını boyadı. Lahit üzerindeki oymalı sütunlar da bitmemiş.
Tutankhamun'un kuvarsit tabanıyla uyuşmayan granit lahit kapağı, işçilerin çılgınca çabalarına dair başka bir ipucu sunuyor. Brier, "orijinal kuvarsit kapağa bir şey olmuş olmalı, bu yüzden işçiler mevcut granitten yeni bir kapak oyup kuvarsit gibi görünecek şekilde boyadılar" diyor.
Yeni kapaktaki onarımlar, oyma işlemi sırasında yarıya indiğini gösteriyor. Brier, “Tutankhamun, çatlamış, uyumsuz bir lahit kapağıyla gömüldü” diyor.
Tutankhamun'un lahiti, bazı araştırmacıların çocuk kralın üvey kardeşi olarak tanımladığı gizemli bir kişi olan Smenkare için yapılmış olabilir. Brier, "Akhenaten'in ölümünden yaklaşık bir yıl sonra, Tutankhamun'dan hemen önce hüküm sürmüş olan Smenkare hakkında çok az şey biliniyor" diyor. Ancak Smenkare'nin mezarı bulunamadı ve lahit bulmacası çözülmedi.
Harvard Üniversitesi'nden arkeolog Peter Der Manuelian, genç kralın tahtı, iç içe geçmiş üç tabut, türbe ve iç organları için küçük tabutlar da dahil olmak üzere nesnelerin, yeniden kullanım için değiştirilmeden önce orijinal olarak başka birine ait olduğuna dair kanıtlar içerdiğini söylüyor.
Tutankhamun'un mezarına yerleştirilen kaymaktaşından bir türbe, her biri bir firavun başı şeklinde bir kapağı olan dört sığ oda oluşturacak şekilde oyulmuştur. Her odanın içindeki minyatür altın tabutlar, kralın iç organlarını tutuyordu. Oyulmuş kraliyet başlarının özellikleri, orijinal olarak Tutankhamun için tasarlanmadıklarını gösteriyor.
Tutankhamun'un mezarı bile göründüğü gibi olmayabilir. Tucson'daki Arizona Üniversitesi Mısır Seferi'nden Mısırbilimci Nicholas Reeves, 2015'ten beri çocuk kralın mezar yerinin Nefertiti için tasarlandığını savundu. Nefertiti'nin kısa süreliğine Akhenaten'i Mısır'ın hükümdarı yaparak başardığını ve Smenkare unvanının verildiğini savunuyor.
Nefertiti'nin mezarını henüz kimse bulamadı. Ancak Reeves, Tutankhamun'un mezar odasının bir duvarının Nefertiti'nin bulunduğu daha büyük bir mezara erişimi engellediğini tahmin ediyor. O duvardaki boyanmış sahneler ve yazılar, Tutankhamun'un Nefertiti'nin mumyasında bir ayin gerçekleştirdiğini gösteriyor. Ve bu resimlerin ızgaralı yapısı Mısırlı sanatçılar tarafından Tutankhamun'un gömülmesinden yıllar önce kullanılmış, ancak gömüldüğü sırada değil.
Tutankhamun'un mezarında yapılan beş uzaktan algılama çalışmasından dördü, gizli bir mezar olduğuna dair hiçbir kanıt bulamadı. Nefertiti, Smenkare gibi bir sır olarak kalıyor. 4. Tut'un mezarı arkeolojiyi ve eski eser ticaretini değiştirdi.
Carter'ın çarpıcı keşfi, Mısırlılar İngiliz sömürge yönetimini protesto hareketleri sürerken gerçekleşti. Mısırlı yetkilileri kızdıran eylemler arasında şu da vardı: Carter ve mali destekçisi Lord Carnarvon adlı zengin bir İngiliz aristokrat, kazının özel gazete haberlerini The Times of London'a sattı. İşler o kadar kötüye gitti ki Mısır hükümeti Carter'ı 1924'ün başlarından başlayarak yaklaşık bir yıl boyunca mezarın dışında tuttu.
Mısırlı milliyetçiler, siyasi bağımsızlık ve eski Mısır buluntularını kendi ülkelerine geri getiren onlarca yıllık yabancı maceranın sonunu istiyorlardı. Brier, Tutankhamun'un yeniden ortaya çıkan mezarının Mısırlı yetkilileri İngiliz sömürge devletini sona erdirmeye ve Mısır'dan eski eserlerin akışını azaltmaya yardımcı olan yasaları ve politikaları yürürlüğe koymaya ittiğini, ancak bunun onlarca yıl sürdüğünü söylüyor. Mısır, 1953'te İngiltere'den tamamen bağımsız bir ulus oldu. 1983 tarihli bir yasa ile, eski eserlerin artık Mısır'dan çıkarılamayacağına karar verildi (1983'ten önce çıkarılanlar hala yasaldır ve müzayede evlerinde satılabilir).
Bununla birlikte, Brier, 1922'de Carter ve Lord Carnarvon'un Tutankhamun'un mezarındaki birçok nesneyi almak için kendilerine ait olduğunu düşündüklerini söylüyor. Krallar Vadisi kazılarının önceki 50 yıl boyunca, buluntuları Kahire'deki Mısır Müzesi ile bir keşif gezisinin ana kurumu arasında eşit olarak bölen bir sistemde işleyiş şekli buydu. O dönem kişisel hatıralar almak da yaygındı.
Carter'ın çocuk kralın mezarını özenle temizlerken çeşitli eserleri rastgele cebe attığına dair kanıtlar ortaya çıkmaya devam ediyor. Brier, “Carter aldığını satmadı. Ama mezarın kazıcısı olarak belirli eşyaları almaya hakkı olduğunu hissetti." diyor.
İngiliz arkeolog Howard Carter ve ekibinin Mısırlı bir üyesi, Şubat 1923'te kralın oyma taş lahitinin kapağını çıkardıktan sonra Tutankhamun'un kalıntılarını inceliyor.
Brier tarafından kitabında anlatılan 1930'lardan kalma İngiliz Mısırbilimci Alan Gardiner'in yakın zamanda bulunan mektupları, Carter'ın Gardiner'a Tutankhamun'un mezarından ölüler için yiyecek olarak kullanılan bir süs de dahil olmak üzere birkaç eşyayı nasıl verdiğini anlatıyor. Paul-Valéry Montpellier 3 Üniversitesi'nden Fransız Mısırbilimci Marc Gabolde, Carter ve Carnarvon tarafından Tutankhamun'un mezarından alınan boncuklar, mücevherler, bir başlık parçası ve diğer eşyaların izini sürdü.
Brier, "Carter sayesinde Tutankhamun'un en büyük miraslarından birinin, mezarının kazısının gelecekteki kazılar için mihenk taşı olduğu inkar edilemez" diyor. Carter, kariyerine kazıcılar için Mısır mezarlarının duvarlarına boyanmış görüntüleri kopyalayan bir sanatçı olarak başladı. Daha sonra, ünlü bir İngiliz Mısırbilimci olan Flinders Petrie ile çalışarak sahada kazı tekniklerini öğrendi. Carter, bir fotoğrafçı, bir konservatör, iki ressam, bir mühendis ve eski Mısır yazıları üzerine bir otoriteden oluşan ekibini toplayarak mezar belgelerini yeni bir düzeye taşıdı.
Onların on yıllık çabaları, Büyük Mısır Müzesi'ndeki yeni Tutankhamun sergisini de mümkün kıldı. Artık sadece müze ziyaretçileri değil, aynı zamanda yeni nesil araştırmacılar da firavunun mezar hazinesine eşi görülmemiş bir erişime sahip olacak.
UCLA'dan Cooney, “Tutankhamun'un [mezar] nesnelerinin çoğuna, Carter'ın yapabileceğinin ötesinde herhangi bir çalışma, çok az verildi” diyor.
Bruce Bower, ScienceNews
Bruce Bower, 1984'ten beri Science News için davranış bilimleri hakkında yazılar yazmaktadır. Psikoloji, antropoloji, arkeoloji ve akıl sağlığı sorunları hakkında yazılar yazmaktadır.
