Meltem Suat Timeturk Dış Haberler Servisi/Özel
İran, Güney Kafkasya'daki jeopolitik dengeleri değiştiren ABD hamlesine karşı en üst düzeyden itirazını yineledi. Ağustos 2025'te Beyaz Saray'da Donald Trump, İlham Aliyev ve Nikol Paşinyan arasında imzalanan anlaşma ile Nahçıvan ve Azerbaycan'ı birbirine bağlayacak yeni bir transit hattın kurulması kararlaştırılmıştı. İran İslam Devrimi Lideri'nin Uluslararası İlişkiler Danışmanı Ali Ekber Velayeti, Ermenistan Büyükelçisi ile yaptığı görüşmede, adı "Trump Yolu" olsa da bu projenin İran'ın başından beri karşı çıktığı "Zengezur Koridoru"ndan farksız olduğunu ve Tahran'ın buna geçit vermeyeceğini vurguladı.
"Ekonomik Başlar, Askeri Biter"
Velayeti'nin açıklamaları, Tahran'ın Kafkasya'daki ABD varlığına dair endişelerinin "varoluşsal" bir boyuta ulaştığını gösteriyor:
İsim Değişikliği Aldatmacası Ağustos ayında imzalanan anlaşma, koridoru "Trump Uluslararası Barış ve Refah Yolu" (TRIP) olarak adlandırsa da Velayeti, bunun bir illüzyon olduğunu savundu.
Teşhis: "Trump Projesi'nin özü, Zengezur Koridoru ile aynıdır. Sadece isim değiştirilmiş ve Amerikan şirketlerinin girişiyle kamufle edilmiştir."
ABD'nin Rolü: Anlaşmaya göre ABD, bu koridoru geliştirme hakkına sahip. Velayeti, bu durumu bölgeye sızmak için bir "Truva Atı" stratejisi olarak görüyor.
NATO Tehdidi ve Rusya'ya Mesaj Velayeti, İran'ın tutumunun konjonktürel olmadığını belirtti.
Rusya'ya Rağmen: "İran, Rusya'nın katılımıyla veya katılımı olmadan bu projeye kesin olarak karşıdır" diyerek, Moskova'nın Ukrayna savaşıyla meşgul olduğu dönemde Kafkasya'da verebileceği olası tavizlere karşı da set çekti.
Kuzey Cephesi: Koridorun açılmasının kuzey İran'da bir NATO varlığına yol açacağını ve bunun hem İran hem de Güney Rusya için "ciddi bir tehdit" olduğunu vurguladı.
"Ekonomik Maske" Uyarısı İranlı yetkili, ABD'nin küresel stratejisine dikkat çekti:
Yöntem: "ABD hassas bölgelere önce ekonomik projelerle girer, sonra varlığını askeri ve güvenlik boyutuna taşır."
Sonuç: İran sınırlarında Amerikan varlığına izin vermenin "açık güvenlik sonuçları" olacağı uyarısında bulundu.
Diplomatik Trafik ve Erivan Ziyareti Anlaşmanın hemen ardından İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan'ın Erivan'a giderek Nikol Paşinyan'dan izahat istediği hatırlatıldı. Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi ise anlaşmanın İran'ın temel pozisyonlarına saygı duyduğunu belirtmekle birlikte, Amerikan şirketlerinin varlığından duyulan endişeyi dile getirmişti.
İran'ın "Kuşatılmışlık" Sendromu
Velayeti'nin çıkışı, İran'ın Kafkasya'daki statükoyu korumak için Rusya'yı bile karşısına alabilecek bir kararlılıkta olduğunu gösteriyor.
Jeopolitik Nefes Borusu: Ermenistan Sınırı
İran için Ermenistan sınırı, kuzeye ve Avrupa'ya açılan, "Türk dünyası" tarafından kesintiye uğratılmamış tek kara bağlantısıdır.
Korku: Zengezur Koridoru (veya Trump Yolu), İran'ın Ermenistan ile olan sınır bağlantısını fiilen koparabilir veya kontrolü ABD/Azerbaycan'a verebilir. Tahran, bunu jeopolitik bir boğulma olarak görüyor.
"Trump Yolu" = NATO Üssü
İran, koridorun inşasının ABD şirketlerine verilmesini, sivil bir altyapı projesi olarak değil, askeri bir üs inşası olarak okuyor.
NATO Varlığı: ABD'nin Ermenistan'da (Rusya'nın arka bahçesinde) kalıcı bir lojistik hat kurması, İran'ın kuzey sınırının da ABD tarafından çevrelenmesi anlamına geliyor. Basra Körfezi'ndeki ABD baskısına şimdi bir de kuzeyden Kafkasya baskısı ekleniyor.
Rusya'ya Güvensizlik
Velayeti'nin "Rusya olsa da olmasa da karşıyız" ifadesi çok kritiktir.
Moskova'nın Zafiyeti: İran, Rusya'nın Ukrayna'da sıkıştığı için Batı ile veya Türkiye/Azerbaycan ile Kafkasya'da "al-ver" yapmasından korkuyor. Tahran, Moskova'ya "Bizi satarak Kafkasya'da anlaşma yapamazsın, buranın güvenliği artık sadece sana emanet edilemez" mesajı veriyor.
"Paralı Asker Mezarlığı" Retoriği
İranlı yetkililerin projeyi "paralı asker mezarlığı" olarak nitelendirmesi, Tahran'ın gerekirse asimetrik güçlerini veya vekil unsurlarını Kafkasya sahasında kullanabileceğinin üstü kapalı tehdididir. İran, sınır güvenliğini "kırmızı çizgi" olarak tanımlayarak, diplomatik çözümün tıkanması durumunda sert güce başvurabileceğinin sinyalini veriyor.