Meltem Suat Timeturk Dış Haberler Servisi/Özel
Çin'den ithal edilen ve Rusya'ya sevk edilen malları taşıyan binlerce tır, eylül ayının ortasından bu yana Kazakistan sınır kapılarında kilometrelerce kuyruk oluşturmuş durumda. Lojistik sektörü uzmanlarına göre, bu devasa tıkanıklığın temel nedeni, Kazak makamlarının Batı yaptırımlarına uyum çabalarını sıkılaştırması ve bu yolla Rusya'ya giren "gri ithalatı" (yaptırım kapsamındaki malların üçüncü ülkeler üzerinden dolaylı yollarla girişi) denetleme girişimleridir. Toplamda 7 bin 500 kamyonun sınırda sıkışıp kaldığı bildirilirken, Çin'in ulusal bayramı nedeniyle kara gümrük kapılarının kapanacak olması krizi daha da derinleştirecek.
Analiz: Yaptırım Baskısı, Lojistik Kaos ve Yeni Ticaret Gerçekliği
Kazakistan sınırındaki bu büyük tıkanıklık, Rusya'nın tedarik zincirlerinin ne kadar kırılgan olduğunu ve Batı'nın uyguladığı yaptırım baskısının artık Moskova'nun en yakın ticari ortakları üzerinden bile dolaylı olarak hissedildiğini göstermektedir. Bu kriz, lojistik sektörü için "geçici bir aksaklık" değil, "yaptırımlara uyumun ve kontrollerin kalıcı biçimde sertleştiği yeni bir gerçeklik" olarak değerlendirilmektedir.
- "Gri İthalat"a Karşı Kazakistan'ın Uyum Çabaları
Tıkanıklığın ana nedeni, Kazak makamlarının, özellikle AB ve ABD'nin baskısı altında, Rusya'ya yönelik Batı yaptırımlarını bypass eden "gri ithalat" üzerindeki denetimi artırmasıdır:
Hedefteki Ürünler: Kuyrukların büyük çoğunluğunu, ikili kullanıma açık (hem sivil hem askeri amaçlarla kullanılabilen) veya doğrudan yaptırım kapsamına giren mallar oluşturuyor. Elektronik, insansız hava aracı parçaları, mikroçipler ve Batılı markaların ürünleri gibi kritik malzemeler neredeyse her sevkiyatta sıkı bir şekilde kontrol ediliyor. Lojistikçilerin birçoğu denetime yakalanmamak için araçlarını bekleme parklarına çekmek zorunda kalıyor.
Devletin Takibi: Devletin "gri ithalata karşı sert önlemler" alarak kamyonları Moskova'daki pazarlara varıncaya kadar izlediği iddiası, Kazakistan'ın Batı'dan gelen uyarıları ciddiye aldığını ve yaptırım kaçakçılığına tolerans göstermediğini gösteriyor. Bu durum, Moskova ile Nur Sultan arasındaki gümrük birliği anlaşmasındaki gerilimden ziyade, Kazakistan'ın Batı ile ilişkilerini koruma çabasını yansıtmaktadır.
- Lojistik ve Altyapı Kapasite Sorunları
Tıkanıklık, sadece yaptırım denetimlerinden değil, aynı zamanda lojistik altyapıdaki kapasite sorunlarından ve jeopolitik değişimlerden de kaynaklanıyor:
Jeopolitik Yük Kayması: Polonya'nın Belarus sınırını kapatmasıyla, Çin'den Avrupa Birliği'ne giden demir yolu yüklerinin büyük bir kısmının (yüzde 90) aksaması ve bu yüklerin Rusya-Kazakistan hattına yönelmesi, altyapı üzerindeki baskıyı katlanarak artırdı.
Çift Darboğaz: Karayolundaki kaosa ek olarak, Kazakistan devlet demir yolları KTZ'nin de aşırı yığılma ve kapasite sorunu nedeniyle vagon kabulünü geçici olarak durdurması, tedarik zincirinin hem karayolu hem de demiryolu ayağında kilitlendiğini gösteriyor.
Vergi Paniği: Rusya'da yürürlüğe girecek motorlu araçlara yönelik hurda vergisi artışı öncesindeki otomobil nakliyesi yığılması, kuyrukları daha da uzatan ek bir faktör oldu.
- Rusya İçin Artan Maliyet ve Alternatif Arayışlar
Bu tıkanıklık, Rusya için ithalat maliyetlerini ve tedarik süresini dramatik şekilde artırmaktadır:
Maliyet Artışı ve Tedarik Güvensizliği: Kontrol süreçleri uzadıkça, nakliye maliyetleri artmakta ve Rus şirketlerinin tedarik güvenliği tehlikeye girmektedir. Yaptırımla ilgisi olmayan ürünlerin üç ila beş gün içinde geçiş yapabildiği ortamda, kritik mallar haftalarca süren belirsizliğe mahkûm kalmaktadır.
Alternatif Rotalara Yönelim: Uzmanlar, bu durumun kalıcı olacağını öngörerek Çin'den Rusya'ya ithalat için Mançuriya–Zabaykalsk hattı ve Moğolistan üzerinden geçen Erlyan–Zamin Uud rotası gibi alternatif güzergâhların öne çıktığını belirtiyor. Ancak bu yeni rotaların da yoğunlaştıkça benzer tıkanıklık sorunları yaşaması kaçınılmaz görünmektedir.
Sonuç olarak, Kazakistan'ın bu adımı, Rusya'nın yaptırımlardan kaçınma stratejisinde kullandığı en önemli kanallardan birini büyük ölçüde tıkamıştır. Bu durum, Batı'nın ekonomik baskısının hedefine ulaşma konusunda dolaylı müttefikler (Kazakistan gibi) üzerinden de etkili olabildiğini gösteren önemli bir örnektir.
Yorum Yap