Orta Asya'daki Aral Denizi havzası ve başlıca nehirleri Ceyhun ve Seyhun, gelişmiş nehir medeniyetlerinin merkezi ve 2000 yılı aşkın bir süre boyunca İpek Yollarının ana merkeziydi. Bölgenin düşüşü geleneksel olarak MS 13. yüzyılın başlarında Moğol istilasına bağlanıyor. Ancak Proceedings of the National Academy of Science'da yayınlanan yeni bir çalışma , uzun süredir devam eden bu görüşe meydan okuyor.
Ortak başyazarlar Amsterdam Vrije Üniversitesi'nden Dr. Willem Toonen, Lincoln Üniversitesi'nden Dr. Mark Macklin ve meslektaşları, "Eski Dünya'nın büyük nehir medeniyetleri bir asırdan fazla bir süredir arkeolojik ve bilimsel araştırmaların konusu olurken, Orta Asya'nın büyük nehirleri boyunca gelişen antik sulama temelli kentsel kültürler neredeyse bilinmiyor" dedi.
1950-60'larda arkeologlar, Pamir ve Tanrı Dağları'ndan kuzeybatıya akan ve Aral Denizi'ne akan Ceyhun ve Seyhun nehirlerinin tarih öncesinden Orta Çağ'ın sonlarına kadar gelişen kentsel toplumların merkezleri olduğunu gösterdiler.
50.000 km2'lik sel suyu ile sulanan arazinin Mezopotamya'nın iki katı olduğu tahmin ediliyor.
Bölgenin Orta Çağ döneminin sonundaki durgunluğunun genellikle, 13. yüzyılın başlarındaki yıkıcı Moğol istilası ile İpek Yolları ticaret ağının giderek azalmasının bir birleşimine bağlanıyor.
Araştırmacılar, bir zamanlar Güney Kazakistan'daki Seyhun ve Aras nehirlerinin buluşma noktasında bulunan bir İpek Yolu ticaret merkezi olan UNESCO Dünya Mirası alanı Otrar vahasının arkeolojik alanlarına ve sulama kanallarına odaklandı.
Sulama kanallarının ne zaman terk edildiğini belirlemek için bölgeyi araştırdılar ve su kanallarnı besleyen Aras nehrinin geçmiş dinamiklerini incelediler.
Yerleşim yerlerinin belgelenmiş tahribatına rağmen, Otrar vahasındaki birçok sitenin MS 9. yüzyılda kuraklığa bağlı daralmaya kadar devam ettiğini buldular.
Bununla birlikte, 1219'da Moğol istilası ve vahanın yıkımı, geniş çaplı kanalların terk edildiğinin kanıtlarıyla birlikte yağışların azaldığı 200 yıldan fazla bir süre sonra geldi.
Dr. Macklin, "Araştırmamız Orta Asya'nın unutulmuş nehir medeniyetlerinin ölümünün nihai sebebinin Cengiz Han değil iklim değişikliği olduğunu gösteriyor" dedi.
Macklin konuşmasını şöyle sürdürdü:
"Orta Asya'nın, elverişli sulama koşulları nedeniyle 7. ve 8. yüzyıllardaki Arap istilalarının ardından hızla toparlandığını gördük. Ancak, daha sonraki Moğol yıkımı sırasında ve sonrasında uzun süreli kuraklık, yerel nüfusun direncini azalttı ve büyük boyutlu sulamaya dayalı tarımın yeniden kurulmasını engelledi."
Kaynak: Sci-News
