25 Ocak günü, Mısır'ın 30 yıllık diktatör Hüsnü Mübarek'in devrilmesiyle sonuçlanan 18 günlük bir ulusal ayaklanma olan Arap Baharı'na katkısının 12. yıl dönümü.
Mübarek'in 11 Şubat 2011'deki zorunlu istifasının ardından Mısır, bir dizi özgür ve adil seçim ve referandum düzenlendi ve ilk sivil cumhurbaşkanı Muhammed Mursi'yi seçti.
Ancak ulusal silahlı kuvvetlerin liderliğindeki Mısır'ın "derin devleti" Mursi'nin veya herhangi bir sivilin gerçek gücü elinde tutmasına izin vermekle asla yetinmedi. Ordu, Temmuz 2013'te Mursi'ye karşı bir darbe düzenlemek için Mübarek rejimi tutucuları, anti-demokratik liberaller, medya kuruluşları ve polisle işbirliği yaptı.
Mursi'nin bir yıl savunma bakanı olarak görev yapan Abdülfettah el-Sisi, hem darbeye hem de dizginsiz otoriterliğe geçişe öncülük etti.
Sisi, 2014'te sahte bir seçimle cumhurbaşkanı seçildi, ardından benzeri görülmemiş insan hakları ihlallerine başkanlık etti. Mısır'daki siyasi muhalefetin tasfiyesini tamamladı ve otokratik yönetim için yasal zemini hazırladı.
Sisi, cumhurbaşkanlığı kampanyası sırasında ve yine iktidarının ilk günlerinde Mısırlılara ekonomik refah sözü verdi. Ancak hesaplar tutmadı. Mısır şu anda benzeri görülmemiş bir ekonomik krizin ortasında duruyor. Bu, eninde sonunda Sisi'nin ölümüne yol açabilecek bir krizdir. Ekonomide kötü yönetim
Darbe, büyük ölçüde Arap bölgesinde demokratik bir dönüşümden korkan Körfez diktatörlükleri tarafından finanse edildi. 2013 ve 2014'te Sisi, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri'nden on milyarlarca dolarlık hibe aldı. Mısır rejimi bu hibelere ek olarak Suudi Arabistan, BAE, Uluslararası Para Fonu, Dünya Bankası, Çin, Arap Para Fonu ve Afrika Kalkınma Bankası'ndan büyük krediler aldı.
Yine de rejim, nakit akışını eğitim, sağlık, uygun fiyatlı konut veya gelir getirici projelere harcamak yerine Mısır ordusunu besleyen gösterişli projelere milyarlarca dolar harcamayı seçti; yollar, tek raylı sistem, başkanlık sarayları ve lüks oteller... Geçen yıl Sisi ayrıca 500 milyon dolara yeni bir cumhurbaşkanlığı jumbo jeti satın aldı.
2016 yılında, 50 milyar dolarlık bir idari başkent inşaatına başlandı. Afrika'daki en yüksek gökdeleni ve bir mega camiyi içeren yeni başkent, orduya ait şirketlerin ceplerini doldurdu ve bu öncelikle zengin Mısırlı elitlere hizmet etmek için tasarlandı.
Daha da önemlisi, yeni başkentin askeri ve güvenlik komplekslerinin yanı sıra uzak konumu -Kahire'den yaklaşık 45 kilometre uzaklıkta bulunuyor- ona gelecekteki olası bir ayaklanmadan koruma sağladığı düşünülüyor.
2020 pandemisi ve 2022 Rusya-Ukrayna savaşı, Mısır'ın zaten zor olan ekonomik koşullarını daha da kötüleştirdi. Bu ay, Rusya'nın Ukrayna'yı ilk işgalinden yaklaşık bir yıl sonra ve salgının başlamasından yaklaşık üç yıl sonra, Mısır lirası daha da zayıflayarak dolar karşısında yaklaşık 29 liraya düştü. Önümüzdeki aylarda daha fazla devalüasyon bekleniyor.
Mısır lirasının zayıflaması ithalat fiyatlarında şaşırtıcı artışlara yol açtı, bu da enflasyonun fırlamasına katkıda bulunan bir gerçek. Geçen ay enflasyon yaklaşık yüzde 22'ye yükseldi. Aynı zamanda ciddi sübvansiyon kesintilerinden muzdarip olan orta sınıf Mısırlılar, geçimlerini sağlayamaz hale geldi.
Bir 'dilenci devlet'Özellikle kredilerin Mısır ekonomisi üzerinde zararlı bir etkisi oldu. Uzmanların bir borç krizi olarak gördüğü durumu yarattı ve ekonomi üzerinde daha da büyük bir askeri kontrole yol açtı. Geçtiğimiz günlerde bir CNN haberinde, Mısır'ın "borca bağımlı" hale geldiğini savunulurken, profesör Robert Springborg, Sisi'nin ülkeyi "dilenci bir devlete" dönüştürdüğünü öne sürdü.
Aşırı borçlanmanın bir sonucu olarak, Mısır hükümetinin harcamalarının önemli bir kısmı artık tamamen borç ödemeye ayrılmış durumda. Krediler çoğunlukla Mısır devleti tarafından yanlış yönetildi.
Alman Uluslararası ve Güvenlik İşleri Enstitüsü'nün Afrika ve Orta Doğu araştırma bölümü başkanı Stephan Roll, kredilerin öncelikle "silahlı kuvvetlerin varlıklarını korumak, ordunun önemli kazanç sağlayabileceği büyük projeleri finanse etmek ve geniş bir askeri yığınağın peşine düşmek" için kullanıldığını söyledi.
Sisi yönetiminde Mısır'ın dış borcu üç katına çıkarak yaklaşık 160 milyar dolara ulaştı.
Birçok yönden Sisi'nin devam etmesi Suudi Arabistan ve BAE'nin desteğine bağlı ve o bunu biliyor. Son olaylarda Sisi, Suudi Arabistan ve BAE'ye sürekli ekonomik destekleri nedeniyle teşekkür etmek için elinden geleni yaptı, hatta Mısır'ın onların yardımı olmadan "[var olmaya] devam etmeyeceğini" öne sürecek kadar ileri gitti.
Ancak bedava Körfez parasının akışı kuruyor veya en azından arzı azalıyor gibi görünüyor. Sisi'nin halka açık konuşmalarının açıkça ortaya koyduğu bir gerçek bu. 2022 yazında, bir basın toplantısını "Körfez'deki kardeşlerinden" ek yardım istemek için bir fırsat olarak kullandı. Sisi aynı savunmasını başka etkinliklerde de tekrarladı.
Sisi'nin tavrı 2022'de çaresizliğe dönüştü, çünkü daha fazla Körfez yardımının gelme ihtimalinin düşük olduğunu veya en azından umduğu kadar önemli olma ihtimalinin düşük olduğunu kabul ediyor gibiydi. Kasım ayında yaptığı bir konuşmada şunları söyledi:
“Körfez'deki kardeşlerimiz ve dostlarımız bile Mısır devletinin bir daha kendi ayakları üzerinde duramayacağına dair kesin bir kanaat geliştirdiler. Ayrıca Mısır'a uzun yıllar boyunca sağladıkları desteğin bir bağımlılık kültürü yarattığına inanıyorlar.”
Sisi'nin sözleri anlamlıydı ve Riyad ve Abu Dabi'deki müttefiklerinin Mısır'a para göndermekten bıktıklarını ve eğer varsa bile çok az olumlu sonuç aldıklarını gösteriyor gibiydi. Resmi mülkiyet hisseleri
Suudi Arabistan ve BAE artık önemli hibe ve krediler sağlamaya daha az istekli görünseler de, şirketler ve bankalar da dahil olmak üzere Mısır'ın devlete ait varlıklarını satın almaya istekli olduklarını gösterdiler. Sisi'yi eleştirenlere göre bu, önemli gelir getiren önemli Mısır kurumlarını elden çıkarmakla eşdeğerdir.
2022'de BAE bir dizi Mısır şirketine yatırım yaptı ve Suudi Arabistan, şu anda Mısır şirketlerinde yüz milyonlarca dolarlık hisseye sahip olan Suudi Mısır Yatırım Şirketi'ni kurdu.
Mısır hükümetinin, Mısırlılar arasında olası korku ve öfkeye neden olan borçların geri ödenmesine yardımcı olmak için Süveyş Kanalı'nı satmayı da düşündüğü bildirildi. Hükümet, Süveyş'i satma planlarını yalanladı, ancak en az iki nedenden dolayı, kanalın satılmasıyla ilgili korkularda haklı olunabilir.
İlk olarak, bahsedildiği gibi, hem BAE hem de Suudi Arabistan, Mısır devletine ait önemli varlıkların hisselerini çoktan aldı. İkinci olarak Sisi, söylendiğine göre Suudi ekonomik desteğinin devam etmesi karşılığında iki Mısır adasını, Tiran ve Sanafir'i Suudi Arabistan'a devretti.
Sisi'nin duyduğu çaresizlikten dile getirdiği yakarışlar, yakın zamandaki diğer söylemler bağlamında okunmalı; bunlardan bazıları, onun kaderi ve özellikle de başka bir halk isyanı olasılığı hakkında derinden endişe duyduğunu gösteriyor.
Sisi ve sıkı denetim altındaki medya, çılgınca Mısırlıları süregelen yoksulluktan şikayet etmekten vazgeçirmeye çalıştı. Kasım ayında verdiği bir röportajda Sisi, "Mısır mevcut durumunda [eleştiriyi] kaldıramaz, yapılan eleştiriler çok üzücü..." dedi.
Aynı röportajda Sisi, Mısırlıların siyasi gerçekler hakkında “anlayış eksikliği” yaşadıklarını ve “bilmeyenlerin konuşmaması gerektiğini” iddia etti. Son zamanlarda yaptığı birçok konuşmada, Mısırlılara "boş konuşmayı bırakmalarını" da emretti.
Eleştiriyi durdurma uyarıları yeni değil. Sisi yıllarca medyada eleştirilerin bir şekilde yer almasından yakındı ve eleştirmenlerden ehl-i şer veya "şer halkı" olarak bahsetti. Daha eski bir konuşmasında Sisi meşhur bir şekilde şöyle demişti: "Benden başka kimseyi dinleme." Durumu açıklayıcı sözleri
Sisi ayrıca, hükümetinin Mısır'ı felaketten kurtarmak için gösterdiği iddia edilen olağanüstü çabaları anlatmak ve Mısır'ın sorunlarının çözülemeyecek kadar büyük olduğunu ima etmek için son halka açık konuşmalarını da bir fırsat olarak kullandı.
Sisi geçen ay yaptığı bir konuşmada "Vallahi bizim yaptığımızdan daha fazlasını kimse yapamaz" demişti. Daha önceki bir konuşmasında, "dünyadaki hiçbir başkanın bu sorunları çözemeyeceğini" savundu. Diğer konuşmalarında Sisi, Mısır'ın sorunlarının aşılmaz olduğunu ileri sürerek, geçmiş cumhurbaşkanlarının da sorunları çözemediğini kaydetti.
Belki de en anlamlısı, Sisi'nin 25 Ocak 2011'de başlayan kitlesel protestolarla ilgili yorumlarıdır. Yorumları son derece eleştireldi ve Mısır'ın “şanlı devrimini” Mısır'ın bir cesaret ve onur göstergesi olarak kutsayan eski Mısır söylemlerinden önemli bir ayrılığı temsil ediyor.
Sisi'nin sözleri, her şeyden çok, başka bir ayaklanma olasılığından endişe duyduğunu gösteriyor. Kasım ayındaki bir köşe yazısında belgelediğim gibi Sisi, ulusal protesto girişimlerinin "beni korkuttuğunu", "her ulusu dize getirebileceğini" ve "Mısır'da asla tekrarlanmaması gerektiğini" söyleyerek Mısırlıları özellikle protestolara karşı uyardı.
Bu sözler ve diğerleri, Sisi'nin derinden endişeli olduğunu gösteriyor. Kitlesel protestoların gerçekçi bir olasılık olduğunu düşünmeseydi, bu tür düzenli uyarılarda bulunmaya gerek kalmazdı.
Sisi'nin tüm devlet kurumları üzerinde gücünü pekiştirdiği, kent meydanlarında protestoları ürkütücü hale getirdiği ve bir korku atmosferi yarattığı doğrudur. Tüm bu nedenlerden dolayı, belki de geçen Kasım ayındakiler de dahil olmak üzere geçmiş protesto çağrıları ivme kazanamadı.
Bununla birlikte, başka bir ayaklanma olasılığını dışlamak aptallık olur.
İnsanlar yeterince çaresiz kaldığında, şehir meydanlarının etrafındaki güvenlik varlığının ne kadar büyük veya göz korkutucu olduğunun veya yeni başkentin ne kadar uzakta olduğunun bir önemi olmayacak.
Sisi'nin kendi sözleri, onun bile bunu anladığını gösteriyor.
Kaynak: Middle East Eye
Muhammed Elmasry, Doha Lisansüstü Çalışmalar Enstitüsü
Bu makalede ifade edilen görüşler yazara aittir ve yayın politikasını yansıtmayabilir.
