CJ Polychroniou: Noam, Beyaz Saray'a geldikten iki ay sonra, Biden'ın dış politika gündemi şekillenmeye başlıyor. Biden yönetiminin, başlıca jeopolitik rakipleri olan Rusya ve Çin'in ABD hegemonyasına yönelik meydan okumaları nasıl ele almaya niyetlendiğinin şu ana kadar işaretleri nelerdir?
Rusya'nın ve özellikle Çin'in ABD hegemonyasına yönelik meydan okuması, tehdidin ciddiyeti konusunda ısrarcı bir uzlaşı ile bir süredir dış politika söyleminin ana teması olmuştur. Mesele açıkça karmaşık. Bazı karmaşık konularda genel bir fikir birliği varken şüpheci bir bakış atmak iyi bir kuraldır. Bu bir istisna değildir. Bence genel olarak bulduğumuz şey, Rusya ve Çin'in bazen ABD eylemlerini, çevrelerinde özellikle kendilerini ilgilendiren bölgelerde küresel hegemonyasını uygulamak için caydırdığıdır. ABD'nin ezici gücünü bu şekilde sınırlandırmaya çalışmakta haklı olup olmadıkları sorulabilir, ancak bu, sorunun genel olarak anlaşılma biçiminden çok uzaktır. ABD'nin liberal esaslı uluslararası yeni hegemonik iktidar merkezleri tarafından düzenlenir.
Rusya ve Çin, genel olarak anlaşılan şekillerde ABD hegemonyasına gerçekten meydan okuyor mu?
Rusya, ikinci bir süper güç olarak önceki statüsünün (çok tehlikeli) bir kalıntısı olan askeri güç dışında, dünya sahnesinde önemli bir aktör değil. Sosyal yardım ve etki açısından ABD ile karşılaştırılmıyor. Çin, olağanüstü bir ekonomik büyüme yaşadı, ancak ABD'nin gücüne neredeyse her boyutta yaklaşmaktan hâlâ uzak. Brezilya ve Ekvador arasında BM İnsani Gelişme Endeksi'nde 85. sırada yer alan nispeten fakir bir ülke olmaya devam ediyor. ABD, zayıf sosyal refah sicili nedeniyle üst sıralarda yer almasa da, Çin'in çok üstündedir. Askeri güç ve küresel erişimde (üsler, aktif savaş kuvvetleri), hiçbir karşılaştırma yoktur. ABD merkezli çokuluslu şirketler dünya servetinin yaklaşık yarısına sahiptir ve hemen hemen her kategoride birinci (bazen ikinci), Çin çok geride. Çin aynı zamanda ciddi iç sorunlarla da (ekolojik, demografik, politik) karşı karşıyadır. ABD, bunun aksine, hiçbir yerde görülmemiş iç ve dış güvenlik avantajlarına sahiptir. Dünya üzerindeki tek bir ülke için dünya gücünün başlıca aracı olan ABD yaptırımlarını ele alalım; dahası üçüncü taraf yaptırımlarıdır. Onlara itaatsizlik ederseniz şansınız kalmaz ya da daha kötüsü dünya finans sisteminden atılabilirsiniz. Nereye bakarsak bakalım hemen hemen aynı.
Tarihe bakarsak, Senatör Arthur Vandenberg'in 1947'de başkana Rus tehdidiyle ilgili "Amerikan halkını cehennemden korkutması" tavsiyesinin düzenli yankılarını buluyoruz, eğer onları dünyada bir korku çılgınlığını kışkırtmak istiyorsa savaş sonrası düzenin yaratıcılarından biri olan Dean Acheson'un açıkladığı gibi "gerçeklerden daha açık" olmak gerekliydi. Soğuk Savaş'ın kurucu belgesi olan ve on yıllar sonra gizliliği kaldırılan 1950 NSC-68'e atıfta bulunuyordu. Retoriği, bugün yine Çin hakkında şu ya da bu biçimde yankılanmaya devam ediyor.
NSC-68, kendimizi "amansız amacı" olan "köle devletinden" koruyabilmemiz için muazzam bir askeri yığınak ve disiplin empoze edilmesi çağrısında bulundu ve böylece etkileyici bir ilerlemeyle özgürlüğe meydan okunmasını her yerde ortadan kaldırarak, "tüm insanlar üzerinde güç [ve] dünyanın geri kalanı üzerinde mutlak otorite" sağladı.
Çin, Atlantik veya Pasifik'te değil, Güney Çin Denizi'nde ABD gücüyle karşı karşıya geliyor. Ekonomik bir zorluk da var. Çin, hem ölçek hem de kalite açısından diğer ülkelerin çok ilerisinde olduğu bazı bölgelerde, özellikle yenilenebilir enerji olmak üzere dünya lideridir. Aynı zamanda dünyanın üretim üssüdür, ancak kârlar çoğunlukla başka yerlere gitse de, Tayvan'daki Foxconn gibi yöneticilere veya Apple'daki yatırımcılara gittikçe artan bir şekilde fikri mülkiyet haklarına bağımlı hale gelen son derece korumacı anlaşmalarla “serbest ticaret”in temel bir parçası olan fahiş patent hakları mevcut.
Çin'in küresel etkisi, yatırım, ticaret, tesislerin devralınması (İsrail'in ana limanının yönetimi gibi) alanlarında kesinlikle genişliyor. Bu etki, Batı'nın aşı istiflemesine, şirket patentlerini ve karlarını korumak için “Halk Aşısı” dağıtımını engellemesine kıyasla neredeyse maliyetli aşı tedariki ile ilerlerse muhtemelen genişleyecektir. Çin, aynı zamanda, gelişimini engellemeye çalışan ABD'yi şaşkına çevirecek şekilde, yüksek teknolojide önemli ölçüde ilerlemektedir. Tüm bunları ABD hegemonyasına bir meydan okuma olarak görmek oldukça tuhaf.
ABD politikası, Rusya ile Çin'i tepkisel olarak birbirine yaklaştıran çatışmacı ve düşmanca eylemlerle daha ciddi bir meydan okuma yaratmaya yardımcı olabilir. Aslında bu, Trump döneminde ve Biden'in ilk günlerinde gerçekleşiyordu; gerçi Biden, Rusya'nın nükleer silahların sınırlandırılmasına yönelik Yeni Başlangıç Antlaşması'nın yenilenmesi çağrısına yanıt verdi ve silah kontrolü rejiminin önemli bir unsurunu kurtararak Trump'ın yıkım topundan kaçmıştı.
Açıkça ihtiyaç duyulan şey, tartışmalı konularda diplomatik müzakerelerde küresel ısınma, silahların kontrolü, gelecekteki salgın hastalıklar gibi çok önemli konularda gerçek işbirliğidir; hepsi sınır tanımayan çok şiddetli krizler… Biden'ın dış politikada şahin ekibinin bu yönlerde hareket etme bilgeliğine sahip olup olmayacağı şimdilik en iyi ihtimalle belirsiz, en kötüsü, korkutucu. Önemli popüler baskılar olmadığı için beklentiler iyi görünmüyor.
Halkın dikkatini ve aktivizmini gerektiren bir diğer konu, potansiyel rakiplere zarar vermeye çalışarak hegemonyayı koruma politikasıdır. Çin örneğinde çok açık, ancak başka yerlerde de bazen inanılması zor şekillerde.
Bakan Alex Azar'ın gururla sunduğu Sağlık ve İnsan Hizmetleri Departmanının 2020 Yıllık Raporunda dikkate değer bir örnek yer alıyor. Rapor, "Amerika'daki kötü etkilerle mücadele" alt başlığı altında, Bakanlığın Küresel İlişkiler Ofisi'nin (OGA) çabalarını tartışıyor.
Bu rapora göre şiddetli bir salgının ortasında, yoksul kurbanlara yardım etmek için kötü niyetli girişimleri engellemeliyiz.
Başkan Jair Bolsonaro'nun garip kötü yönetimi altında Brezilya, olağanüstü sağlık enstitülerine ve aşılama ve tedavide iyi geçmiş geçmişine rağmen pandemiyle baş edememenin küresel korku hikayesi haline geldi. Amerika, ciddi bir aşı kıtlığından muzdariptir; bu nedenle ABD, Batılı yetkililerin burada kullanılan Moderna ve Pfizer aşılarıyla karşılaştırılabilir olarak kabul edilen Rus aşısının kullanmılasını önleme çabalarından gurur duymaktadır.
AB merkezli Brasil Wire'daki makalenin yazarının yorumladığı gibi daha da şaşırtıcı olan, "ABD'nin Panama'yı pandemiye karşı küresel cephede yer alan ve 40'tan fazla ülkede çalışan Kübalı doktorları kabul etmekten caydırmasıdır. Dünyayı felaketten kurtarmak için gereken türden bir enternasyonalizmi sergilemek için Panama'yı dünyadaki tek bir ülkenin "kötü etkisinden" korumalıyız. Bu, küresel hegemon tarafından engellenmesi gereken bir suç.
Washington'un 1959'da bağımsızlığının neredeyse ilk günlerinden itibaren Küba'yı ezmeye olan histerik adanmışlığı, modern tarihin en sıra dışı fenomenlerinden biridir, ancak yine de küçük sadizm seviyesinde sürekli bir sürprizdir.
İran'la ilgili olarak, Biden yönetimi, İran elçisi yardımcısı olarak Barack Obama yönetiminde İran'a karşı sadist yaptırımların mimarı olan Richard Nephew'i seçtiği için de umut belirtileri yok gibi görünüyor. Doğru ya da yanlış?
Biden, Trump'ın İran programını retorikte bile neredeyse hiç değişiklik yapmadan benimsedi. Gerçekleri hatırlatmaya değer. Trump, ABD'nin JCPOA'ya (nükleer anlaşma) katılımını, tüm devletleri JCPOA'ya uymaya zorlayan 2331 sayılı BM Güvenlik Konseyi Kararını ve diğer imzacıların isteklerini ihlal ederek geri çekti. Etkileyici bir hegemonik güç gösterisinde, BM Güvenlik Konseyi üyeleri 2331'e uymak ve BM yaptırımlarını uzatmamakta ısrar ettiğinde, Dışişleri Bakanı Mike Pompeo onlara baskı kurdu; ‘Yaptırımları yeniliyorsunuz' dedi. Trump, İranlılarda azami acıya neden olmak amacıyla başkalarının uymak zorunda olduğu son derece sert yeni yaptırımlar uyguladı. Böylece belki hükümet JCPOA'nın İran'a çok daha sert kısıtlamaların değiştirilmesi talebini getiren yeni bir anlaşmayla vazgeçebilir ve kabul edebilir. Salgın, İranlıları çaresizce ihtiyaç duyulan yardımdan mahrum bırakarak işkence yapmak için yeni fırsatlar sundu.
Dahası, Trump'ın suçluluğuna tepki olarak aldığı eylemleri sona erdirerek taleplere teslim olmak için müzakerelere yönelik ilk adımları atmak İran'ın sorumluluğundadır.
Daha önce tartıştığımız gibi, Trump JCPOA'nın iyileştirilebilmesi talebinde haklı. Çok daha iyi bir çözüm, Orta Doğu'da nükleer silahlardan arındırılmış bir bölge kurmaktır. Tek bir engel var: ABD buna izin vermeyecek ve en son Başkan Obama'nın gördüğü uluslararası forumlarda ortaya çıkan öneriyi veto ediyor. Nedeni iyi anlaşılmış: İsrail'in büyük nükleer cephaneliğini denetimden korumak gerekiyor. ABD kendi nükleer varlığını bile resmen kabul etmiyor. Bunu yapmak, İsrail'e yönelik muazzam ABD yardım seline halel getirir; bu, muhtemelen ABD yasalarını ihlal edecek ve hiçbir siyasi partinin açmak istemediği bir kapı olacaktır. Kamuoyu baskısı imkansız kılmadıkça bu konu tartışılmayacak bile.
ABD söyleminde Trump eleştiriliyor çünkü İranlılara baskı kurma politikası hükümeti teslim almada başarılı olamadı. Bu tutum, Obama'nın Küba ile sınırlı ilişkilere yönelik son derece övgü alan hamlelerini anımsatıyor, çünkü açıkladığı gibi, Küba'ya demokrasi getirme çabalarımız başarısız olduktan sonra yeni taktiklere ihtiyacımız var; yani 1962'de neredeyse yok olmaya yol açan kısır bir savaş. Füze krizi ve BM Genel Kurulu tarafından oybirliğiyle kınanan benzersiz zulüm yaptırımları (İsrail hariç). Benzer şekilde, II. Dünya Savaşı'ndan bu yana en kötü suç olan Hindiçin'deki savaşlarımız, Nazi savaş suçlularının asıldığı “uluslararası büyük suç”un ders kitabı örneği olan Irak'ın işgali gibi “başarısızlık” olarak eleştiriliyor.
Bunlar, gerçek bir hegemonun ayrıcalıkları arasındadır, yabancıların gevezelerine karşı bağışıklıdır ve bir zamanlar sert bir eleştirmenin "bağımsız akıllar sürüsü" dediği kişilerin, eğitimli sınıfların ve politik sınıfın büyük bir kısmının desteğine güvenirler.
Biden, herhangi bir değişiklik yapmadan tüm Trump programını devraldı. Bıçağı daha da bilemek için Richard Nephew'i İran elçi yardımcısı olarak atadı. Yeğenim adlı kitabında yaptığı görüşlerini anlattı. Yaptırımları ‘Sanat' diye özetliyor, doğru; “yöntemli, dikkatli bir strateji verimli olmayanlardan kaçınarak açıkları olan alanlar üzerinde ağrıyı artırır.” İranlılara işkence etme politikası için doğru seçim, çünkü çoğunun hor gördüğü hükümet Washington'un taleplerine boyun eğmeyecek.
ABD hükümetinin Küba ve İran'a yönelik politikası, dünyanın emperyal gücün egemenliği altında nasıl işlediğine dair çok değerli bilgiler sağlıyor.
Küba, 1959'daki bağımsızlıktan bu yana aralıksız ABD şiddeti ve işkencesinin hedefi oldu, elit kesimlerde neredeyse hiç protesto edilmeden gerçek sadist seviyelere ulaştı. ABD, neyse ki alışılmadık derecede özgür bir ülke, bu yüzden Kübalıları cezalandırma çabalarının acımasızlığını açıklayan gizliliği kaldırılmış, kayıtlara erişebiliyoruz. ABD Dışişleri Bakanlığı'nın ilk yıllarda açıkladığı gibi Fidel Castro'nun suçu, Washington'un yarımküreyi kontrol etme hakkını ilan eden 1823 Monroe Doktrini'nden bu yana ABD politikasına "başarılı bir şekilde karşı gelmesidir". Herhangi bir mafya liderinin anlayacağı gibi, bu tür çabaları bastırmak için açıkça sert önlemler gerekiyor ve dünya düzeni ile mafya arasındaki benzetmenin önemli bir değeri var.
Aynı şey, 1979'dan beri İran için de geçerli. Bir halk ayaklanması, ABD tarafından kurulan ve ülkeyi parlamento rejiminden kurtaran bir askeri darbeyle devirdi. İsrail, Şah'ın zulmü ve aşırı insan hakları ihlalleri yıllarında İran'la çok yakın ilişkiler içindeydi ve ABD gibi, onun devrilmesi karşısında dehşete düşmüştü. İsrail'in fiili İran Büyükelçisi Uri Lubrani, ayaklanmanın bastırılabileceğine ve Şah'ın “oldukça küçük, kararlı, acımasız ve acımasız bir güç tarafından restore edilebileceğine dair “güçlü” inancını ifade etti. Demek istediğim, bu güce liderlik edecek adamlar, on bin kişiyi öldürmek zorunda kalacakları ihtimaline karşı duygusal olarak donatılmalı.
ABD yetkilileri hemen hemen aynı fikirdeydi. Başkan Carter, İran ordusunu görevi üstlenmeye ikna etmeye çalışması için NATO Generali Robert E. Huyser'i İran'a gönderdi; kısa süre önce yayınlanan dahili belgelerde de teyit edilen bir tahminle durumun umutsuz olduğunu düşünerek reddettiler. Kısa bir süre sonra Saddam Hüseyin, İran'ı işgal etti. Saddam kimyasal silahlara başvurduğunda bile, Reagan yönetiminin tam desteğiyle yüzbinlerce İranlıyı öldüren bir saldırı, önce İranlılara, sonra Halepçe vahşetinde Iraklı Kürtlere karşı. Reagan, suçları İran'a atfederek ve Kongre'nin kınamasını engelleyerek arkadaşı Hüseyin'i korudu. Daha sonra Körfez'deki deniz kuvvetleriyle Hüseyin'e doğrudan askeri desteğe yöneldi. Bir gemi, USS Vincennes, açıkça işaretlenmiş ticari hava sahasında İran'a ait bir sivil uçağı düşürdü, 290 kişiyi öldürdü. Uçağın imhasını yöneten komutan ve uçuş görevlisi Kraliyet onur madalyası ile ödüllendirilip ana üssüne geri döndü.
ABD ile savaşamayacağını anlayan İran, fiilen teslim oldu. Daha sonra Washington, İran'a yönelik tehditleri keskin bir şekilde artıran yollarla Hüseyin'i ödüllendirirken, İran'a karşı sert yaptırımlara yöneldi ki, yıkıcı bir savaştan yeni çıkıyordu. Başkan Bush Iraklı nükleer mühendisleri nükleer silah üretiminde ileri eğitim için ABD'ye davet etti, İran için küçük bir sorun değil. Iraklı Kürtlere yönelik kimyasal silah saldırısıyla zengin tarım alanlarını tahrip ettikten sonra Hüseyin'in çok ihtiyaç duyduğu tarımsal yardımı zorladı. Daha sonra cumhurbaşkanı adayı olan Cumhuriyetçi Senato lideri Bob Dole başkanlığında Irak'a, Hüseyin'e saygılarını sunmak ve Amerika'nın Sesi hakkında eleştirel yorumların engelleneceğinden emin olması için Irak'a üst düzey bir görevli gönderdi. Hüseyin'e, ABD hükümetinin engelleyemeyeceği, basında çıkan eleştirel yorumları görmezden gelmesi gerektiğini öğütlemek için.
Bu Nisan 1990'da oldu. Birkaç ay sonra Hüseyin emirlere itaatsizlik etti (veya yanlış anlaşıldı) ve Kuveyt'i işgal etti. Sonra her şey değişti. Neredeyse her şey. Irak'ın “başarılı meydan okuması” nedeniyle cezalandırılması, sert yaptırımlar ve İran'ın ekonomisinin temeli olan petrol sektörüne yatırımı onaylayan kongre yasalarını imzalayan ve idari emirler veren Başkan Bill Clinton'ın yeni girişimleriyle devam etti. Avrupa itiraz etti, ancak ABD'nin sınır ötesi yaptırımlarından kaçınmanın bir yolu yoktu.
ABD firmaları da acı çekti. İranlı nükleer müzakerecilerinin eski sözcüsü olan Princeton Üniversitesi Ortadoğu uzmanı Seyed Hossein Mousavian, İran'ın ABD'li enerji şirketi Conoco'ya milyar dolarlık bir sözleşme teklif ettiğini bildirdi. Clinton'ın anlaşmayı engelleyen müdahalesi, Mousavian'ın incelediği birçok vakadan biri olan uzlaşma fırsatını kapattı.
Clinton'un hareketi alışılmadık genel bir modelin parçasıydı. Normalde, özellikle enerjiyle ilgili konularda politika, Adam Smith'in 18. yüzyıl İngiltere'sine ilişkin yorumlarına uygundur; burada özel ekonomiye sahip olan "insanlığın efendileri", hükümet politikasının "baş mimarlarıdır" ve kendi politikalarını sağlamak için hareket ederler. Çıkarlar her şeyden öncedir, ancak İngiltere halkı da dahil olmak üzere başkaları üzerindeki etkisi "acı" dır. İstisnalar nadirdir ve öğreticidir.
İki çarpıcı istisna Küba ve İran'dır. Başlıca ticari çıkarlar (ilaç, enerji, tarımsal ticaret, uçak ve diğerleri) Küba ve İran pazarlarına girmeye ve yerel işletmelerle ilişkiler kurmaya isteklidir. Devlet iktidarı, başarılı meydan okumayı cezalandırma hedefi lehine, “insanlığın efendilerinin” dar görüşlü çıkarlarını geçersiz kılarak, bu tür hareketleri engeller.
Kuralın bu istisnaları hakkında söylenecek çok şey var, ama bu bizi çok uzağa götürür.
Cemal Kaşıkçı cinayet raporunun yayınlanması, Suudi Arabistan dışında hemen herkesi hayal kırıklığına uğrattı. Bu da New York Times köşe yazarı Nicholas Kristof'u “Biden… katili bıraksın” diye yazmaya sevk etti. Biden yönetimi neden Suudi Arabistan'a ve özellikle de Veliaht Prens Muhammed bin Selman'a karşı bu kadar yumuşak bir yaklaşım sergiliyor?
Tahmin etmek zor değil. Dışişleri Bakanlığı'nın II. Dünya Savaşı sırasında “muazzam bir stratejik güç kaynağı ve dünya tarihindeki en büyük maddi ödüllerden biri olarak tanımladığı yakın müttefiki ve bölgesel gücü kim rahatsız etmek ister; muhtemelen yabancı yatırımlar bu alandaki dünyanın en zengin ekonomik ödülüdür. Dünya o zamandan beri birçok yönden değişti, ancak temel akıl yürütme hala devam ediyor.
Biden, seçilirse Trump'ın nükleer silah harcamalarını azaltacağına ve ABD'nin savunma için nükleer silahlara bel bağlamayacağına söz vermişti. Biden yönetiminin ABD nükleer stratejisinde, bu silahların kullanımının çok daha az olası olacağı yönünde dramatik bir değişim görme ihtimalimiz var mı?
Yalnızca maliyet nedenlerinden dolayı, ülkenin çok ihtiyaç duyduğu yurtiçi program türlerini görmek isteyen herkesin gündeminde üst sıralarda yer alması gereken bir hedeftir. Ancak nedenler çok daha öteye gidiyor. Mevcut nükleer strateji, Çin ve Rusya ile savaşa - yani nükleer savaşın sonunu getirmeye - hazırlık gerektiriyor.
Daniel Ellsberg'in bir gözlemini de hatırlamalıyız: Nükleer silahlar, tıpkı silahını bir depocuya doğrultan ve "Paranız veya hayatınız" diyen bir soyguncu tarafından kullanıldığı gibi sürekli kullanılıyor. Aslında politik ilke, Clinton'un Stratejik Komutanlığı (STRATCOM) tarafından yayınlanan 1995 tarihli önemli “Soğuk Savaş Sonrası Caydırıcılığın Esasları” belgesinde yer almaktadır. Çalışma, nükleer silahların eşsiz yıkıcı güçleri nedeniyle vazgeçilmez olduğu sonucuna varıyor, ancak kullanılmasalar bile, “nükleer silahlar her zaman herhangi bir kriz veya çatışmanın gölgesini oluşturuyor” ve hedeflerimizi sindirerek elde etmemizi sağlıyor; Ellsberg'in noktası. Çalışma, nükleer silahların "önleyici" kullanımına izin vermeye devam ediyor ve "kendimizi tamamen mantıklı ve soğukkanlı olarak göstermemesi gereken" planlamacılara tavsiyelerde bulunuyor. Daha doğrusu,
Richard Nixon'ın "deli teorisi", ama bu sefer ortakların raporlarından değil, nükleer strateji tasarımcılarından.
İki ay önce BM Nükleer Silahların Yasaklanması Antlaşması yürürlüğe girdi. Nükleer güçler imzalamayı reddettiler ve nükleer silahları ortadan kaldırmak için “etkili önlemler” almak için Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi kapsamındaki yasal sorumluluklarını ihlal etmeye devam ediyorlar. Bu duruş kalıcı değil ve popüler aktivizm, hayatta kalmak için bir gereklilik olarak bu yönde önemli hamlelere neden olabilir.
Ne yazık ki, bu medeniyet seviyesi, dünyadaki organize insan yaşamını sona erdirme araçlarını yükselten ve geliştiren, zıt yönde ilerleyen en güçlü devletlerin menzilinin ötesinde görünüyor.
Küçük ortaklar bile yıkım yarışına katılıyor. Sadece birkaç gün önce, İngiltere Başbakanı Boris Johnson “İngiltere'nin nükleer savaş başlığı stokunda yüzde 40'lık bir artış olduğunu duyurdu. Rusya'yı İngiltere'nin “en şiddetli tehdidi” olarak tanımlayarak “gelişen güvenlik ortamını” kabul etti.
