Eylül ayında Papa Francis, Moğolistan'ı ziyaret eden ilk Katolik Kilisesi lideri oldu. Alçakgönüllü bir mola olsa gerek. Ülkede bin beş yüzden az Katolik var. Ulanbator'un ana meydanındaki karşılama töreni birkaç yüz seyircinin ilgisini çekti; bu, bir ay önce Lizbon'da onu görmek için toplananların binde birinden daha küçük bir kalabalıktı.
Herkes Papa'nın neden orada olduğunu anlamadı ama Papa hazırlıklı geldi. Diplomatlarla, kültürel temsilcilerle ve Moğol Devlet Başkanıyla konuşurken, 13. ve 14. yüzyıllarda Moğol İmparatorluğu'nda korunan din özgürlüğünü övdü.
Avrasya'da Moğolların zorladığı istikrar dönemi olan "Pax Mongolica"yı da "çatışmasızlık" ve "uluslararası yasalara saygı"nın etkisini öne sürerek kutladı.
Hıristiyanların çoğu Papa Francis'in sözleri karşısında şaşkınlığa uğrardı. Batı Avrupa'da Moğollardan ilk kaydedilmiş söz, 1240 yılında Moğolları "Şeytan'ın o iğrenç ırkının muazzam bir sürüsü" olduğuna dair tanıklığını kaydeden bir Benedikten keşişine aittir:
"Kana susayıp kan içiyor, köpeklerin ve insanların etlerini parçalayıp yiyorlar.”
Beş yıl sonra Papa IV. İnnocentius, Moğol İmparatorluğu'nun üçüncü lideri Güyük Han'a, Moğolların "hem Hıristiyanlara hem de başkalarına ait birçok ülkeyi işgal edip onları korkunç bir sessizlik içinde yok etmeleri nedeniyle duyduğu şaşkınlığı" ifade eden bir mektup göndermişti.
Müslümanlar da Moğolları kana susamış vahşiler olarak görüyorlardı. Hülagü Han 1258'de Bağdat'a saldırdığında cesetler sokaklara yığılmıştı; Bağdat'ın büyük kütüphanesi Bilgelik Evi yanarken, Müslüman medeniyetinin kalbinde kanal sularının kırmızıya boyandığı bildirildi. Pek çok tarihçiye göre bu saldırılar, beş yüzyıllık kültürel ve bilimsel gelişmenin, yani İslam'ın Altın Çağı'nın sonunu işaret ediyordu.
Kasım 2002'de Usame bin Ladin, George HW Bush yönetiminin "Moğolların Hulagu'sundan" daha yıkıcı olduğunu iddia etmişti. Aylar sonra, Irak Savaşı öncesinde Saddam Hüseyin, ABD ve müttefiklerinden "bu çağın Moğolları" olarak söz etmişti.
Moğolların vahşi imajı, fetihlerinden daha uzun sürdü. Bir Voltaire oyununda, "imparatorluğun bu muhteşem merkezini kendilerininki gibi uçsuz bucaksız bir çöle dönüştürmek" için yola çıkan "yağmurun vahşi oğulları" olarak görünüyorlar.
Bugün imparatorluğun kurucusunun adı tiranlığa ve fanatizme o kadar bağlı ki, politikacıları "Cengiz Han'ın sağında bir yerde" olarak tanımlamak bir klişe haline geldi.
Rusya ve Doğu Avrupa'da "Moğol-Tatar boyunduruğu" yalnızca Moğol yönetimi dönemini değil aynı zamanda despotizmin diğer biçimlerini de ifade eder; Papa Francis'in yorumlarından günler sonra Ukraynalı siyasi danışman Aleksandr Kharebin bu ifadeyi Putin'in Rusya'sını tanımlamak için kullandı.
Ancak Papa Francis eski kinayelere meydan okuma konusunda yalnız değildi. Marie Favereau, "Sürü: Moğollar Dünyayı Nasıl Değiştirdi?" (Harvard) adlı kitabında şöyle yazıyor:
"Avrasya'nın çoğunu şaşırtıcı bir kolaylıkla fetheden son derece şiddetli Moğollar stereotipini fazlasıyla kolayca kabul ettik."
Kenneth W. Harl'ın "Bozkır İmparatorlukları: Medeniyeti Şekillendiren Göçebe Kabilelerin Tarihi", Anthony Sattin'in "Göçebeler: Dünyamızı Şekillendiren Gezginler" ve Nicholas Morton'un "Moğol Fırtınası: Orta Çağ Yakın Doğu'sunda İmparatorluklar Kurmak ve Yıkmak" çalışmaları da buna katılıyor.
Göçebelerin ve özellikle Moğolların barbarlığı hakkındaki anlatıları gözden geçirmek için onlarca yıldır süren bir çabanın ürünü. Bu çalışmalar bir nevi bozkır restorasyonunu ilerletiyor. "Kan sarhoşu insan-hayvanlar" yerine tartışmayı, ticareti ve dini özgürlüğü destekleyen kurnaz yöneticilerle tanışıyoruz. Evet, şehirleri istila ettiler ama devlet oluşumu çoğu zaman bunu gerektiriyordu. Ve evet, köleleştirdiler ama birçok toplum da öyle yaptı ve çoğu çok daha zalimdi.
Bozkır restorasyonu, tarihçilerin küresel dönüş olarak adlandırdığı, tarihi ulus devletlerden ve sömürgeci karalamalardan uzaklaştırıp bizi birbirine bağlayan halklara ve süreçlere doğru kaydırmaya yönelik daha büyük bir projeyi simgeliyor. Bu bir gölge araştırması, negatif uzayın izi.
Sattin'in sözleriyle "uzun süredir yazarlarımızın ve tarihlerimizin anekdotları ve sonradan düşünceleriyle sınırlı kalan" insanlara odaklanıyor.
Bunlar tarihi kayıtlarda en çok iftira atılan gruplardan bazılarıdır: Medeniyetsizler; kapıdaki barbarlar; Şeytani bir kapıdan çıkmış gibi görünen kabileler, görünürdeki her şeyi yok eder ve sonra tekrar karanlığa çekilir.
Bozkır restorasyonu onları yeniden konumlandırıyor. Onlara kendi başlarına tebaa olarak, kendi tarihleri olan, karşılaştıkları yerleşik devletlerden daha az karmaşık olmayan toplumlar kuran ve içinde yaşadığımız dünyanın şekillenmesine yardımcı olan insanlar olarak muamele ediyor.
Avrasya bozkırı, Macaristan'dan Mançurya'ya kadar uzanan geniş bir otlak perdesidir. Boyutunu anlamak neredeyse imkansız: yeşil ve ten rengi bir manzara, uçları birbirinden Anchorage'ın Miami'ye veya Kahire'nin Johannesburg'a uzaklığından daha uzak.
Tarihi önemi, yaklaşık yüz bin yıldır orada yaşayan meraklı bir dört ayaklıdan geliyor: At.
Uzun bacaklı, güçlü akciğerleri, elastik tendonları ve sert otları sindirebilecek bir bağırsağı olan canlı, açık bozkırlarda yaşar. Atlar Buzul Çağı'nı atlatabilecek donanıma sahipti; sert toynaklarıyla kar ve buzu aşarak alttaki çimenleri ortaya çıkarabiliyorlardı.
İngiliz gazeteci Sattin, "Göçebeler"de şöyle yazıyor:
"At, insanların şimdiye kadar kullandığı en verimli ve dayanıklı ulaşım aracı olmuştur ve ata binme yeteneği, belki de hiçbir yerde, dünyadaki yaşamı değiştirdiği kadar değiştirmemiştir. Atlar en az beş bin yıl önce batı bozkırlarında esaret altında yetiştiriliyordu. Tekerlek hemen hemen aynı zamanlarda icat edildi ve iki yenilik bir araya gelerek göçebe hayvancılığın gelişmesine imkan sağladı."
Yamnaya (avcı) kültürünün insanları, yeni teknolojilerden ilk yararlanan ve bozkırların büyük bir kısmına hakim olan kişilerdi. MÖ 3000 yıllarında Karadeniz'in kuzeyinden başlayarak, şaşırtıcı mesafeleri katetmek için atları ve tekerlekli arabaları kullandılar.
Genetikçiler birbirlerinden neredeyse dokuz yüz mil uzakta gömülü ikinci kuzenler buldular. Tulane'de fahri tarih profesörü Harl'ın "Bozkır İmparatorlukları" kitabının başında anlattığı gibi onlar ve onların soyundan gelenler aynı zamanda Avrupa'ya, Hindistan'a, Yakın Doğu'ya ve Batı Çin'e de yayıldılar. Yamnaya dili, Proto-Hint-Avrupa dilinin en eski dallarından biridir ve Yunanca, Almanca, İngilizce, İspanyolca, Eski Keltçe, Rusça, Farsça, Hintçe ve Bengalce gibi dillerin atasıdır. (Bugün üç milyardan fazla insan Hint-Avrupa dilini konuşuyor.)
Yaklaşık yüzde yetmişimizin DNA'sında Yamnaya ataları var. Mirası sözlerimizde ve bedenlerimizde yaşayanlar, Yunanlılardan, Romalılardan ya da Çinlilerden çok göçebe Yamnayalardır.
TheNewYorker
*Bu makaledeki fikirler yazarına aittir, TİMETURK'ün editoryal politikasını yansıtmayabilir
