New York Times gazetesinin İstanbul bürosu sorumlusu Carlotta Goll tarafından "Dağlık Karabağ savaşından sonra yaralanmalar, trajik durum ve yıkım" başlıklı bir makale yayınladı.
Goll, Ermeni işgalinden kurtarılan bölgeleri ziyaret ederek, Ermenistan'ın Azerbaycan'a karşı 30 yıldır süren saldırısında yaşanan korkunç durumla tanıştı.
Goll, "Karabağ'da gördüklerim korkunçtu" dedi.
New York Times yazarı, bölgeye yakın zamanda Azerbaycan Ordusu tarafından Ermeni işgalinden kurtulan herkesin Birinci Dünya Savaşı'nın savaş alanını anımsatan bir manzara ile karşı karşıya olduğunu belirtiyor. Yol boyunca birkaç kilometre boyunca boş hendekler ve sığınaklar, yıkılmış köyler var ve geri kalan evlerin çatısı, kapısı veya penceresi yok.
Ermeniler tarafından tepelere fırlatılan tanklar ve zırhlı araçlar, Azerbaycan Ordusu'na ait insansız hava araçlarının yıkıcı gücünün kanıtıdır. Altı hafta süren savaşta Ermeni askerlerinin korku içinde geri çekildiği açıktır.
Fuzuli şehri bir zamanlar müreffeh bir yerleşim yeriydi. Bölgenin merkezinde yaklaşık 30.000 nüfuslu, ağırlıklı olarak tarımla uğraşan kamu binaları yıkıldı. Fuzuli'nin biraz kuzeyinde bulunan Ağdam şehrinin kaderi daha da trajikti.
Makale, Dağlık Karabağ sorununun dünyadaki çözülmesi en zor bölgesel çatışmalardan biri olduğuna dikkat çekiyor. 1994 yılında bir ateşkes anlaşmasına varıldığında, Ermenistan sadece Dağlık Karabağ'ı değil, komşu bölgeleri de işgal ederek orada yaşayan 800.000'den fazla Azeriyi sınır dışı etti.
Altı hafta süren ağır askeri operasyonların ardından Azerbaycan Ordusu, Fuzuli ve Ağdam bölgelerinin kontrolünü geri aldı ve Rusya'nın arabuluculuğuyla ateşkes ilan edilmesiyle askeri operasyonlar sona erdi.
Goll, Azerbaycan ile savaşa katılan Ermeni askerlerin izlenimleriyle de tanıştı. Ölümcül insansız hava araçlarından bahsedilince Ermeni askerleri dehşete kapıldı. Onlara göre insansız hava araçlarının saldırıları o kadar yoğundu ki, sığınaklara kaçmak zorunda kaldılar. Ermeni komutan Aleksanyan ise, "Yaşadıklarımız cehennem gibiydi" dedi.
Ağdam bölgesinin yürütme gücünün başı Vagif Hasanov, kentin 19. yüzyıldan kalma merkez camisinin bölgede hayatta kalan tek bina olduğunu söyledi. Ermeniler bu binayı ahır olarak kullanmış ve kirletmiştir. Fuzuli'deki matbaa, sinema ve kültür merkezi yıkılırken, kentteki ana cami yıkıldı. Yazar, bu bölgedeki bağların tamamen yok edildiğini yazıyor.
Azeri yetkililer kurtarılan topraklarda yaşayan Ermenilerle barış ilan edileceğini ve onlara diğer vatandaşlarla aynı statü verileceğini vaat ediyor. Arabulucular, Azerbaycanlı mültecilerin Ağdam ve Fizuli gibi bazı bölgelere dönmeleri için şartlar oluşturmaya çalıştılar, ancak Ermenistan bunu yıllarca engelledi ve Dağlık Karabağ'ın bağımsızlığını tanımaya veya Azerbaycan'dan ayırmaya çalıştı. Azerbaycan liderliği bu şartları kabul etmedi.
Diğer bir ağırlaştırıcı faktör de, dünyanın dört bir yanındaki Ermeni siyasetçilerin ve aktivistlerin, eski Dağlık Karabağ'a komşu olanlar da dahil olmak üzere işgal altındaki bölgelerin Ermenistan'a ait olduğunu iddia etmeye başlamalarıdır. Ağustos 2019'da Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Dağlık Karabağ'ı ziyaret ederek "Arsakh Ermenistan'dır" dedi.
Buna ek olarak, Ermeni diasporası üyeleri tarafından finanse edilen vakıflar, bu bölgelerin aynı zamanda "Ermenistan'ın meşru toprakları" olduğunu söyleyerek, Ermenileri eski Dağlık Karabağ dışındaki işgal altındaki Azerbaycan bölgelerine yeniden yerleştirmek için uzun yıllardır ısrar ediyorlar.
