Büyük İstanbul şehri Türkler tarafından alındıktan, Cumhuriyet devrinde merhum Vali Haydar Beyin kurduğu sağlam İtfaiye Teşkilatına kadar, günlerce devam eden büyük yangın afetleri geçirmiştir. Bu yangınlarda bazen sekizde birini, bazen dörtte birini, bazen yarısını kaybetmiştir. Şehrin simasını değiştiren, saraylar, konakları, hanları, hamamları, çarşıları, ecdat yadigâr abideleri, nice bin sanat eserini, Türk İrfanının ve tarihinin hazineleri olan Kütüphaneleri, milyarları milyarlarca defa aşan maddi kıymet değerinde milli servet bir çırpıda yutup yok eden ateş facialarına karşı ilk koruyucu tedbir, ancak 18. yüzyılın ortalarına doğru Lâle Devrinin padişahı III. Sultan Ahmet'in büyük Veziri Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından yeniçeri asker ocağına bağlı bir tulumbacı ocağı kurulmasıyla alınmıştır. Ondan evvel geçen iki yüz yetmiş yıl boyunca yangınlar, semt semt asayiş ve inzibatı için kurulmuş yeniçeri kolluları “Karakollar” neferleri ile halk tarafından söndürülmüştür.
İLK TULUMBACI
18.yüzyılın başlarına kadar yangın tulumbası bilinmiyordu. Yangın sarnıçlarından taşınan suyu dökerek söndürülmeye çalışılıyordu.
Ailesiyle beraber İstanbul'a gelerek İslam Dinini kabul eden Davud Gerçek adını alan bir Fransız Mühendisi Tersane önünde demirli bir geminin yandığını görmüş, sık sık çıkan yangınların İstanbul'da büyük tahribat yaptığını da dinlemiş, bu afete karşı bir yangın tulumbası icat etmiş, aynı yıl içinde Tüfekhanede çıkan büyük bir yangına tulumbasını alarak koşmuş, etrafına toplanan gençlerin de yardımı ve o tek tulumbasıyla bulunduğu noktada ateşi tutmuştu.
Tulumbacılar - İstanbul İtfaiyesi
O devrin adetince yangınlara Sadrazamlar da giderdi; İbrahim Paşa da yangına gelmiş, Davud Gerçek'in tulumbası ile ateş söndürmekteki hizmetini görmüş ve Davud Gerçek'i “Tulumbacı Ağası" tayin ederek yeniçeri ocağına bağlı bir tulumbacı teşkilatının kurulmasını emretmişti.
İstanbul'da çıkacak yangınlara karşı görevli olan bu yeni asker ocağının efradı hepsi tüvana gençler olan acemi olanları arasından seçilmiştir. Acemi oğlanı, yeniçeri namzetlerine verilmiş olan isimdir. Her yeniçeri kolluğuna bir yangın tulumbası konmuş ve kolluklara tulumba ile 10 - 12 nefer de tulumbacı yerleştirilmişti.
ASKERİ İTFAİYE
Vaka-i Hayriyeden 48 gün sonra büyük Hocapaşa yangını oldu. İstanbul'un yarısına yakın bir kısmının kül eden bu yangın tulumbacı teşkilatının süratle ihyası için Hükümeti harekete geçirdi, fakat yeni teşkilat ancak iki sene sonra, 1828 de kurulabildi.
Yeniçeri ocağının yerine “Asakiri Mensurei Muhammediye” adı ile Avrupa devletlerinin sahip oldukları orduların benzeri yeni Türk Ordusu kurulmuştu.
Şehrin inzibatı için yapılmış eski kolluklarda Asakiri Mensure karakolları olmuştu, yeni tulumbacılar da Asakeri Mensurei Muhammediye Seraskerliğine, (Kumandanlığına) bağlandı ve tulumbacı takımları tulumbaları ile karakollara yerleştirildi. Bu teşkilat daha sonra askeri İtfaiye adını aldı.
BELEDİYE TULUMBACILARI
Tanzimat Inkilabında devlet teşkilatı batılılaşırken 1868'de şehremaneti, Belediye Reisliği ve Belediye daireleri kuruldu; İstanbul'da yangın söndürme işi yalnız askere bırakılmayarak Belediyenin görevleri arasına konuldu. Belediye dairelerinde de tulumbacı takımları tesis edildi, tulumba efradını semtin hamaI, ırgat, arabacı gibi, vücut yapıları bu meşakkatli işe dayanıklı gençlerinden toplandı. Bunlar kendi günlük işlerine devam ettiler, yangın çıkınca tulumbalarının başında toplandılar ve yangına koştular, bu hizmetlerine karşılık, hemen hepsi bekar olduklarından kendilerine yatacak bir koğuş yapıldı. Küçük bir aylık bağlandı, günde bir ekmekle senede birer kat esvap verildi. Her türlü Belediye vergilerinden de af edildiler. Yangına gitme kıyafetleri sırtta bir don, bir gömlek, başta bir keçe külah, yalın ayaklarında da bir tulumbacı yemenisi idi. Başlarına bir reis, birde ikinci reis tayin edildi. “Daireliler” adını alan bu tulumbacılar semtleri ile ayrıldılar; Fatih Daireliler, Üsküdar Daireliler, Beyoğlu Daireliler gibi.
MAHALLE TULUMBACILARI
Belediye tulumbacıları ile tulumbacılık askeri kisveden ayrılınca İstanbul halkıda semt semt, mahalle mahalle birer, semtin uçarı delikanlılarından, pır pırı gençlerinden tulumbacı takımları kurdular. Belediye tulumbacı teşkilatı bir başı bozuk teşkilat 'halinde aynen taklit edildi. Koğuşlar yapıldı, bu gençler de yangınlara aynı kılık kıyafet ile koşuyorlardı. İlk zamanlarda bir tulumbanın efradı yangına bir don, gömlek gittikleri halde bunlar tek tip değildi, alelade iç donu ile çeşitli renklerde gömlekler, fanilalar idi. Sonraları don, “Dizlik” denilen paça kısmı diz kapağı altından sıkma hususi bir şekil aldı, fanilalar formalaştı, aynı biçimde serpuş kullandılar, buna karşılık ayaklarından yemenileri tamamen atarak yangına kar ve buz üstünde yalın ayak koştular yangın yerlerinde yalımlı tahtalar, kızarmış çiviler arasında yalınayak dolaştılar. Tulumbacılık hevesi öylesine ihtiraz olarak yayıldı ki zamanımızın futbol kulüpleri ve taraftarları arasındaki rekabet mücadeleleri tulumbacılar taraftarları arasındaki mücadeleler yanında sönük kalır. Tulumba mahallenin, semtin sembolü haline geldi. Yangına giderken ve yangın dönüşü koşular, yangını unutturacak kadar iddialı oluyordu. Bazen kanlı döğüşler yapılıyordu. Mahalle tulumbaları sandıklarına kayıkçı, arabacı, beygir sürücüsü gibi kimselerin yanında esnaf gençleri, kalem efendileri, idadi talebeleri, yüksek mektep talebeleri, beyzadeler, paşazadeler uşak yazıldılar. “Yangın var” sesi duyulunca hepsi koğuşlarına giderek esvaplarını, üniformalarını atıyorlar, dizliklerini çekip formalarını geçiriyorlar ve yalınayak tulumba sandığının kolu altına girerek yangına koşuyorlardı.
