Mesele IŞİD değil Sünnilerin isyanı

Amerikalıların Irak’tan çekildiğinin ertesi günü Irak Başbakanı Nuri El Maliki’nin ilk icraatı, ülkedeki en üst düzey Sünni siyasetçi Cumhurbaşkanı Yardımcısı Tarık El Haşimi’yi tutuklamak olmuştu. Tarih, Aralık 2011’i gösteriyordu. O dönem Süleymaniye’ye giderek Kuzey Irak’a kaçan Haşimi’yle ilk röportajı yaptığımda, Maliki’nin ”diktatörleştiğinden”, mezhepsel politikalarda Irak’ı iç savaşa sürüklediğinden söz etmişti.

2.5 yıl sonra IŞİD Suriye’den Irak’a bir yay gibi yayılırken, artık dünya kamuoyu da aynı görüşte. İstanbul’da sürgünde yaşayan Tarık El Haşimi’ye, IŞİD’le başlayan Sünni isyanının Irak ve Ortadoğu’yu nereye sürükleyeceğini Aslı Aydıntaşbaş sordu.

‘Yaşanan isyanın devamı’

IŞİD sayıca çok fazla değil; nasıl bir anda bu kadar hızlı yayıldı?

Musul’da olan son 2 yıldır devam eden bir isyanın devamı. 2012 sonunda Sünnilerin yaşadığı 6 eyalet, artık Maliki baskılarına dayanamayıp ayaklandı. Aşağılanmak, dışlanmak, kadınlara yönelik tecavüz, camilerimizin bombalanması... Sünni olmak terörist muamelesi görmek demek. Önce barışçıl gösteriler oldu; ancak Maliki 2013’te Hevice’de gösterileri çok kanlı bastırdı. 50 kişi öldü, 250 kişi yaralandı. Dünya ilgilenmedi ama bunlar Uluslararası Ceza Mahkemesi’nde yargılanması gereken olaylar. Ramadi 6 aydır terörle mücadele diye bombalanıyor.

‘Maliki bu noktaya getirdi’

Yani biz Suriye ve Ukrayna gibi konularla ilgilenirken aslında Irak’ta tam bir Sünni ayaklanması vardı...

Sünni Baharı 2012’de başladı. Musul onun devamı. Yanlış anlamayın; ben IŞİD’i savunmuyorum. El Kaide 3 kardeşimi öldürdü. Onların gözünde kâfirim. Ama mesele yalnız IŞİD değil. O görünen yüzü. Onların farklı bir gündemi var ve buna karşıyız. Ancak IŞİD dışında bir Sünni isyanı var. Aralarında aşiretler, eski Ordu mensupları ve başka gruplar var. Maliki’nin politikaları insanları bu noktaya itti. Uluslararası dünya bu ayrımı yapmalı. Maliki’nin baskılarına dayanamayıp IŞİD’e katılan kızgın genç adamlar var..

‘Kızgın genç adam’ dediğiniz Sünni gençler neden IŞİD gibi geri bir ideolojiye sempati duyuyor?

Çünkü insanların demokrasi ve demokratik sürece olan inancı kalmadı. Baskılar dayanılamaz bir noktada. Kimse bizi dinlemiyor. İnsanların hayatları çok zor. Mesele sadece IŞİD değil. Maliki, ‘terörle mücadele’ bahanesiyle Sünni toplumunu adeta yok etmeye çalışıyor.

‘Silah ve para cezbediyor’

Biraz açıklayın. Örneğin Felluce’de yaşayan genç bir erkeğin hayatı neden iddia ettiğiniz gibi ‘gayri-insani’?

Çünkü her şey mezhepsel. Bir yerden bir yere gitmek için gün içinde yolda kontrol noktalarından geçiyorsunuz, askerler hangi aşiretten olduğunu soruyor. Sünni aşiretiyse hakaretle başlıyor gün. Resmen sıkıyönetim uygulanmasa da pratikte OHAL benzeri bir yönetim var. Geceleri insanların evine baskınlar yapılıyor. Hapishanelerde işkence var. Son dönemde cezaevlerinde kadınlara tecavüz vakaları arttı. Ordu ve güvenlik güçleri sadece Şiilerden oluşuyor ve genç insanlar Şii değilse ne orduya girebiliyor ne de devlette herhangi bir iş bulabiliyor. Okulda burs bile yok. Bizim bölgelerde hiçbir altyapı yatırımı yok. Her şey Şii bölgelere. İşte bu ortamda El Kaide silah ve parayla gelince gençleri cezbedebiliyor...

Amerikalılar bu ölçüde mezhep baskısına itiraz etmedi mi?

Görmezden geldiler. Erken uyanmadılar. Condoleezza Rice anılarında Maliki’nin orduya sadece Şiileri almasına ne kadar ‘şoke olduğunu’ anlatıyor. Mesela Irak F16’lar aldı. 1000 kişi pilot ve teknisyen olarak ABD’de Lockheed Martin’e eğitime gönderildi. Amerikalılar baktı ki tek bir Sünni, Kürt, Hıristiyan yok aralarında. Hepsi Şii.

‘Daha ılımlı lider olmalı’

Uzun vadede IŞİD kalıcı mı?

Uzun vadede IŞİD modeli Irak’ta kalıcı olmaz. Ama şu anki durum, kontrol dışı. Sadece erkekler değil kadınlar bile IŞİD’i destekliyor. Tecavüz vakaları yüzünden. Geleneksel bir toplum bambaşka bir ideolojiye savruluyor. Maliki’nin mezhepsel temizliği nedeniyle insanların demokrasiye insancı kalmadı. İnan ki Suriyelilerden daha az trajik değil bizim durumumuz.

Artık Irak için çok mu geç?

Maliki gitmezse her şey olabilir. Bütün Ortadoğu ülkelerini içine çeken bir iç savaş olur. Ama henüz çok geç değil. Uluslararası dünya hızlı hareket eder ve Maliki’nin görevden uzaklaşmasını sağlarsa, hâlâ bir şans var. Daha ılımlı bir Şii lider olmalı. İki dönem Maliki’yi hem ABD hem de İran destekledi. Şimdi bunun bedelini ödüyoruz. Maliki gitmeli. IŞİD’in ayrı gündemi var. Ama bizim gündemimiz yeniden Bağdat’ta demokrasinin işlemesi.

Kürt yönetimi sabırlı olmalı

Peşmergenin Kerkük’teki varlığı konusunda ne düşünüyorsunuz?

Şu anda bir güvenlik zafiyeti var ve bu yüzden peşmergenin devreye girmesini anlıyorum. Ama Kürt yönetiminin sabırlı olması gerektiğini düşünüyorum. Kerkük gibi tartışmalı bölgelerin geleceğini bütün Iraklıların içinde bulunduğu bir süreç tayin etmeli ve bunu yaparken Kerkük’teki Sünni Arap ve Türkmenler de söz sahibi olmalı. Aslında Kürt yönetiminin devreye girip Sünni toplumuna yardım etmesi lazım.

İki kesim de Maliki’nin hedefinde.

MİLLİYET

Mesele IŞİD değil Sünnilerin isyanı

Maliki’nin mezhepsel temizliği nedeniyle insanların demokrasiye inancının kalmadığını belirten Haşimi, “Ülkede IŞİD dışında bir Sünni isyanı var. Maliki’nin baskıları yüzünden IŞİD’e katılan kızgın gençler var” dedi.