Kazakistan Petrol ve Gaz Bakanı Uzakbay Karabalin'in Kırım'ı ilhak eden Rusya'ya yönelik yaptırımlar nedeniyle, Kazakistan petrolünün Rusya'nın Karadeniz'deki Novorossislimanı üzerinden taşınması dışında başka alternatiflere yönelebileceği yolundaki açıklaması ardından gözleri BTC hattına çevrildi.
Kazak petrolünün sevkiyatı Hazar Boru Hattı, Atirau-Samara Petrol Boru Hattı, BTC Petrol Boru Hattı ve Kazakistan-Çin Petrol Boru Hat'ları üzerinden yapılıyor.
Petrolün bu dört güzergah üzerinden dünya pazarlarına ulaştırılmasında Rusya'ya büyük bir bağımlılık göze çarpıyor. Kazakistan'ın en önemli petrol ihracatı yolu Hazar Boru Hattı Konsorsiyum'una ait Tengiz boru hattı.
Günlük 690 bin varil petrolü Kazakistan'dan Rusya'nın Karadeniz'deki limanı Novorossiysk'e taşıyan boru hattı bin 496 kilometrelik uzunlukla 2010 yılında inşa edildi.
Rusya bir süre yüksek nakliyat ücretleri ile Türkiye boğazındaki gemi trafigi için tankerlerini boşaltma zorunluluğu nedenleriyle Hazar Boru Hattı'dan daha fazla petrol pompalamayı reddetti.
Rusya'nın bu hamlesine karşı Nazarbayev, Kazakistan petrolünü Hazar Denizi üzerinden BTC hattı içerisinden geçirmek üzere Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile 2006'da bir antlaşma imzaladı.
Kazakistan 2008 yılı itibarıyla günlük 70 bin varil petrolü BTC üzerinden taşımaya başlarken Nazarbayev, 2009'da Kashagan petrolünü günlük 500 bin varil kapasiteyle Hazar Denizi üzerinden taşıma olanağını Azerbaycan için sundu.
Kazak petrolünün Azerbaycan üzerinden taşınması girişimleri karşısında ise 2007'de Rusya Devlet Başkanı Putin bu kez Hazar Boru Hattı 'dan daha fazla petrol pompalamayı göze aldı.
-Rusya-Kazakistan oyunda anlaşıyor ama inşaat gecikiyor
Hazar Boru Hattı'ndan günlük 1,4 milyon varil kapasiteyle petrol pompalanması için gerekli inşaatın 2015 yılında bitirilmesi planı ise 2010 yılında devreye girdi. Ancak boru hattının kapasitesine artırmaya dönük bu inşaatlar bugüne kadar birçok gecikmeye uğradı.
- Kazakistan güzergah çeşitliliği kartını oynuyor
Hazar Boru Hattı'nın kapasite artırımı sürecinde aksamalar daha fazla petrol ihraç etme düşüncesinde olan Kazakistan'ı farklı petrol hattı güzergahlarına yöneltti.
Liman tesislerini iyileştiren Kazakistan 2008'de Hazar'dan tankerlerle Bakü'ye taşıdığı petrolü devamında tren yoluyla Gürcistan'ın Karadeniz kıyısındaki liman kenti Batum'a nakletmeye başladı.
Son dönemde Kırım'ın ilhakıyla başlayan ve Ukrayna'nın doğusundaki olaylarla derinleşen kriz nedeniyle Rusya'ya ABD ve AB'den gelebilecek muhtemel yaptırımların BTC'yi bir alternatif güzergah olarak yeniden tartışmaya açtı.
-Kazakistan'ın beklediği fırsat
Almatı merkezli Avrasya Araştırma Enstitüsü Direktörü Murat Çemrek, Rusya'ya yönelik muhtemel yaptırımların ülkenin ekonomik istikrarsızlığını derinleştiriyor görünse de Kazakistan'ın çoktan beklediği bir fırsatı da doğurabileceğini söyledi.
Kazakistan'ın petrol ihracatının yaklaşık yüzde 30'unu Rusya üzerinden gerçekleştirdiğini bildiren Çemrek, petrol ihracatı yollarını çeşitlendirmenin ülkenin lehine olduğunu savundu.
Çemrek, Rusya'ya yaptırım ihtimalinin Kazakistan'ı bu hattı sevkiyat için yeniden düşünmeye yönelttiğini kaydetti.
BTC'deki kapasite sorunu hakkında konuşan Çemrek, BTC ve Kashagan operatörlerinin hemen hemen aynı olması sebebiyle Kazakistan'ın aslında 2012'de BTC'yi Kashagan petrolüyle doldurmayı planladığını aktardi.
Çemrek, tüm bunlara karşın BTC'den Kashagan kaynağı olmadan bile yıllık 10-15 milyon ton petrol akabileceğini söyledi.
- "BTC tercihinden memnuniyet duyarız"
Türkiye'nin Astana Büyükelçisi Ömer Burhan Tüzel ise Kazakistan makamlarının, opsiyonlardan birisi olarak Kazak petrolünün BTC hattı üzerinden taşınması doğrultusunda tercih kullanması halinde, Türkiye olarak bundan memnuniyet duyacaklarını dile getirdi.
Tüzel, Kazak petrolünün önemli bir bölümünün, halihazırda, Hazar kıyısındaki Tengiz yataklarından başlayarak Rus topraklarından geçip, Karadeniz kıyısındaki bulunan Rusya'nın Novorossisk limanına çıkan bin 496 kilometrelik "Hazar Boru Hattı"ndan taşındığını hatırlattı.
Tüzel, Kazakistan'ın petrolünü ayrıca, Novorossisk hattına ilaveten daha kısıtlı miktarlarla Hazar'dan tankerlerle Bakü'ye ve devamında Gürcistan'ın Karadeniz kıyısındaki liman kenti Batum'a, buradan da yine tankerlerle Romanya ve Ukrayna'ya kadar ulaştırılabildiğini hatırlattı.
Bundan kısa bir süre önce resmi açışı yapılan Kazakistan'ı Türkmenistan'a ve oradan da İran'ın Bender Abbas Limanı'na bağlayacak Kuzey-Güney demiryolu hattının ihdasıyla, Kazak petrolünün Basra Körfezine taşınması alternatifinin de ortaya çıktığını bildiren Tüzel, ancak bu hattın henüz İran'ın kuzeydoğusunda yeralan Gürgen bölgesine ulaşacak bölümünün bitmediğini vurguladı.
Tüzel, diğer yandan, İran'ın maruz kaldığı yaptırım baskısının sürdüğü düşünüldüğünde, hattın tamamlanması halinde dahi, önümüzdeki kısa dönemde tercih edilmeyebileceğini savunarak, bu nedenlerle Kazak petrolünün BTC üzerinden taşınmasının gündeme gelebileceğini kaydetti.
Büyükelçi Tüzel, Kazak petrolünün alternatif güzergahlardan taşınmasına ilişkin maliyet analizinin ve buna bağlı olarak tercihin tabiatıyla Kazakistan tarafından yapılmasının gerekeceğini belirtirken, petrolün BTC hattı üzerinden taşınması doğrultusunda bir tercih kullanılması halinde, Türkiye olarak bundan memnuniyet duyacaklarını söyledi.
Kazakistan'ın,​ Novorossisk hattına aktardığı petrolün geçiş fiyatı ile ilgili olarak sene başında, Rusya ile yaşadığı ihtilaf ardından petrolünün bir bölümünü tankerlerle Hazar denizinin diğer yakasındaki Azerbaycan topraklarına ve buradan Gürcistan-Türkiye üzerinden Ceyhan limanına aktarmaya başladığını anımsatan Tüzel, kapasiteyi karşılaması durumunda BTC üzerinden taşınabilecek petrolün miktarının artırılabileceğini ifade etti.
Tüzel, Kazakistan'ın Hazar Denizi'ndeki tanker sayısını önümüzdeki dönemde arttırmayı öngördüğünü, bunun Kazakistan için BTC tercihinin önem kazandığını gösterdiğina işaret etti.
-Türkiye'nin transit ülke konumu
Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, 2009 yılındaki Türkiye'yi ziyaretinde, Kazak petrolünün Türkiye üzerinden taşınması fikrini desteklediklerini açıklamıştı. Türkiye'yi transit ülke olarak tanımlayan Nazarbayev, Kazak petrolünün Türkiye üzerinden taşınmasının Türkiye ve Kazakistan'ın avantajına bir durum olduğunu vurgulamıştı.
