Bosna'nın batısındaki Sırp bölgesinde 1992 yılında katledilenlerin gömülü olduğu toplu mezardaki çalışmalar sürüyor. Priyedor şehri yakınlarındaki Tomaşitsa köyündeki eski demir madeninde yapılan kazılarda şimdiye kadar 450 kişiye ait kemiklerin yanı sıra henüz tam olarak bozulmamış cesetler çıkarıldı. Kalıntılar, kimlik tespiti için Şeykovaça'daki eski depoya götürülüyor.
Priyedor ve çevresinde katledilen yüzlerce insanın cesetlerinin kamyonlarla getirilerek Tomaşitsa'daki eski madene gömüldüğü eski bir Sırp askerinin itirafı üzerine ortaya çıkmıştı. Görgü tanıklarına göre ceset dolu kamyonlar her gün bu bölgeye gidip Priyedor'a boş dönüyordu. Bazı cesetlerin gömüldüğü Yakarina Kos toplu mezarında da daha önce 373 kişiye ait kalıntılar bulunmuştu.
BM destekli Kayıp Kişiler Enstitüsü görevlileri, Şeykovaça'daki eski depoda kemikleri birleştirerek tasnif ediyor. Cesetlerin bir kısmının henüz çürümemiş olması sebebiyle depoda dayanılmaz bir koku var. Yaşlı ve çocuklara ait kalıntıların da görülebildiği depoda bazı cesetlerdeki saç, doku ve tırnaklar dikkat çekiyor. Ceset ve kemikler üzerinde yapılacak DNA testlerinin ardından kimlikler belirlenecek. Böylece yıllardır yakınlarından haber bekleyen insanlar, en azından başlarında dua edebilecekleri bir mezara kavuşmuş olacak.
Kayıp Kişiler Enstitüsü Bölge Ofis Başkanı Prof. Dr. Mujo Begic, Tomaşitsa'nın İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana Avrupa'da ortaya çıkarılan en büyük toplu mezarı olduğunu söylüyor. Tomaşitsa'daki kazı alanını genişlettiklerini dile getiren Begic, 300'e yakın insana ait kalıntıların daha bulunacağını tahmin ettiklerini söylüyor.
Katliamdan kaçarak kurtulan Sudba adlı şahit, köylerde topluca öldürülenlerin evlerinde ne varsa yağmalanarak Sırp köylerinde ve Sırbistan'da satıldığını hatta sonunda piyasanın eşyaya doyması sebebiyle bunları alacak kimsenin bulunamadığını ifade ediyor. Sudba'ya göre savaşın daha başında 5 gün içinde yaşlı, kadın, çocuk demeden bin 800'e yakın Boşnak öldürüldü. Fakat cesetlerin birçoğu bugüne kadar bulunamadı. Sudba, " Canımızı en çok yakan da bu cinayetleri işleyen canavarların çoğu hala sorumlu tutulmadı." diyor.
Eski Yugoslavya Savaş Suçları Mahkemesi, şu ana kadar Tomaşitsa'daki savaş suçları ile ilgili 16 Bosnalı Sırp'a toplam 230 yıl hapis cezası verdi. Sudba, "Fakat bunların çoğu esir kamplarında işlenen suçlar için verildi. Zaten esir kamplarına gönderilenler etnik temizlikten kurtulabilenler oldu." diye konuşuyor.
Mirsad Duratoviç ise "Siz birine Bosna soykırımı dediğinizde herkes sadece Srebrenitsa'yı düşünüyor. Priyedor, Banya Luka ve Doboy gibi yerler konuşulmuyor, halbuki orada da binlerce kişi hayatlarını kaybetti." diyor.
Bosna Hersek'in batısındaki Krayina bölgesinde şu ana kadar 131 toplu mezar bulundu. Priyedor ve çevresinde yaklaşık 3 bin 500 Boşnak ve Hırvat asıllı kişi öldürüldü.
Priyedor şehrinde durum ise şu anda sakin. Savaşta kaçabilen ve hayatta kalan bazı Boşnakları kendi evlerine döndü, birçok kişi ise Avrupa'ya ya da Amerika'ya göç ederek topraklarını terk etti. Bosna Savaşı'nda hayatını kaybeden on binlerce sivilden 8 bininin cesetleri hâlâ bulunamadı.
Toplu mezarın kazılmasına askerler yardım edecek
Tomaşitsa'daki kazı çalışmaları, yağışların başlamasıyla yavaşladı. Bosna Savcılığı, toplu mezardaki kalıntıların bir an önce çıkartılabilmesi için ordudan yardım istedi.
Bosna-Hersek Başsavcısı Goran Salihoviç, ordunun elindeki teçhizatla kemiklerin daha hızlı şekilde çıkarılabileceğini ümit ettiklerini söyledi.
CİHAN
