Mardin'in sekizinci dili, Kalaycı

Türkçe, Kürtçe, Arapça, Süryanice, Ermenice, Aramice, Toranice olmak üzere 7 farklı dilin konuşulduğu Mardin'de bir de 300 yıldır Ermeni, Süryani ve Müslüman kalaycı ve bakırcı ustaların kendi aralarında konuştuğu 'kalaycılık' ortaya çıktı.

Sadece kalaycı ve bakırcı ustaların kendi aralarında iletişim kurmak için konuştuğu dil, birçok değişik kelimeleri de içinde barındırıyor. Alfabesi olmayan ve sadece konuşma dili olan kalaycılık dili kalay ve bakırcı ustaları tarafından konuşuluyor. 70 yıldır unutulmaya yüz tutmuş olan kalaycılık dilini Mardin'de sadece 8 tane bakırcı ve kalaycı ustası konuşabiliyor. Teknolojinin ilerlemesi ile birlikte kaybolmaya yüz tutan el sanatları gibi bu dil de yavaş yavaş unutulmaya başlandı.

300 YILDIR MARDİN'DE KALAYCILIK DİLİ KONUŞULUYOR

Mardin Kültür ve Turizm Derneği Başkan Yardımcısı Mehmet Fidan, Mardin'de 300 yıldır sadece kalaycı ve bakırcı ustaları tarafından konuşulan ve kelimeleri manaları kendileri üreterek, hayata tatbik ettikleri kalaycılık dili var olduğunu tespit ettiklerini belirtti. Kalaycılık dillinin mesleki bir dil olduğunu belirten Mardin Kültür ve Turizm Derneği Başkan Yardımcısı Mehmet Fidan, "30 medeniyetin izlerini taşıyan Mardin'de 7 dil konuşulmaktadır. 70 yıldır konuşulmayan kalaycılık dili ile birlikte Mardin'de toplam 8 dil konuşulduğunu ortaya çıkardık. Şu ana kadar kalaycılık dilini Mardin'de sadece eski kalaycı ustası olan 8 kişi konuşabiliyor. Yapılan araştırmacılara göre dünya üzerinde 6 bin farklı dil konuşulduğu söyleniyor. Türkiye'de ise şu ana kadar 36 farklı dil konuşulduğu tespit edildi. Türkiye'de en fazla farklı dillerin konuşulduğu il ise Mardin." dedi.

"KALAYCILIK 3 DİNİN ORTAK DİLİ"

Mardin'in birçok keşfedilmemiş kültürleri bulunduğunu ifade eden Fidan, "Mardin'de en eski mesleklerden bir tanesi olan bakırcılık ve kalaycılık Hıristiyan ve Müslüman sanatkârları Mardin merkez ve yakın köy ve ilçelerinde bahar aylarında bakırın kalaylanması ile ilgili yapmış oldukları mesleki idamelerini sürdürürken üçüncü şahısların bilmesi gerekmeyen bir dil. Üzerinde çalışmalar yaparak, yeni bir dil üretmişler ve adını kalaycılık dili koydu. Nesilden nesile geçen ancak usta ve çırak ilişkileri ile bağlantılı olan hem müşterinin hem de ilgisi olmayan kişilerin anlamaması gereken fakat mesleki disiplini de elden kaçırmamak şartı ile kendi aralarında anlaşmalarını sağlamaktadır. Bu dil Müslüman, Süryani ve Ermeni ustaların kullandığı ortak bir dildir."

"KALAYCILIK DİLİ YAŞATILMASI İÇİN PROJE HAZIRLAMIYOR"

Tarihçesi olarak şu anda hayatta olan en eski kalaycılardan sözlü olarak elde edilen bilgiler doğrultusunda yaklaşık 300 yıllık bir geçmişi olduğunu kaydeden Fidan, şöyle konuştu: "Mardin'de yaşayan Ermeni, Süryani ve Müslüman kalaycı ustaların konuştukları bir dil olduğu biliniyor. Şu anda Mardin de yaptığımız araştırmaya göre bu dili sadece 8 eski kalaycı ustaları konuştuğunu tespit ettik. Aralarında en genci olan ise 40 yaşındaki kalaycı ve bakırcı ustası Tacettin Toparlı, bu dili 10 yaşında bakırcıları çarşısında çeşitli ustaların yanında çalıştığı süre zarfında öğrendi. 30 yıl öncesine kadar Mardin de 100 ustanın çalıştığı ve ekmeğini kazandığı bakırcılar çarşısında bugün sadece 5-6 dükkân kaldığını görüyoruz. Teknolojiye yenik düşen el sanatları yanında kalaycılık dili de yavaş yavaş unutulmaya yüz tuttu. Bu dili yeniden yaşatmak için dernek olarak proje hazırlamak için girişimlerde bulunduk. Devletin bu konuda yardımını bekliyoruz." diye konuştu

"KALAYCILIK DİLİ YAŞATILSIN"

Mardin'de en eski kalaycı ustası olarak bilinen ve 75 yıl boyunca kalaycılık yapan 90 yaşındaki Eyüp Fidan, 15 yaşında bu mesleğe başlayarak hem Müslüman hem de Hıristiyan ustaların yanında çalışarak öğrendiğini söyledi. Fidan" Eskiden Mardin ve ilçeleri ve köyleri gezerek kalaycılık mesleğini ircaa ediyordum. Bu dili eski Süryani, Ermeni ve Müslüman ustaların yanında çalışarak öğrendim. Bu dili sadece biz kalaycı ve bakırcı ustaları kendi aramızda iletişim kurmak için kullanıyorduk. Mesela, çaya, imgahmar, tasa, seloka, yumurtaya, pehhatet, horoza, seyyehed, eşeğe, eytun, suya, mayoz, erkeğe ise bısmar, diyoruz. Günlük kullandığımız ana dilimiz gibi kalaycılık dilini kullanıyorduk. Ama şimdi bu meslek teknolojiye yenik düştüğü için bu dil de yavaş yavaş tarihe karıştı. Bakırcılar çarşısında yaklaşık 100-200 dükkan vardı. Çekiç sesleri yankılanırdı. Şimdi ise birkaç dükkan kalmış. Sıkıldığım zaman ara sıra eski ustalarla bir araya gelip eski günlerimizi yad ederken, bir yandan da kalaycılık dilini unutmamak için birbirlerimizle konuşuyoruz. Bu dilin yaşayabilmesi ve mesleğin sürdürülmesi için yetkililerin bu mesleğin ve dilin üzerinde hassasiyetle durmalarını istiyorum. Bu dil bir kültür ve tarihtir. Ve yaşatılması gerek."

AYANOĞLU: BU KÜLTÜR YOK OLMASIN

Bu dilin yaşayabilmesi ve mesleğin sürdürülmesi için yetkililerden bu mesleğin ve dilin üzerinde hassasiyetle durulmasını isteyen 77 yaşındaki bakırcı ustası Abit Salih Ayanoğlu ise farklı dinlerin ve dillerin bir arada yaşadığı Mardin'in çok zengin bir kültüre sahip olduğunu ifade etti.
Ayanoğlu" Yılların vermiş olduğu sanatkarlığı ve arkadaşlık ortamında ustalarla bir araya gelerek meslekğimizi ircaa ediyoruz. Mardin'de 7 dil konuşuluyor. Ama 8'ci dil olan kalaycılık dili unutmamak gerekir. Bu dil sadece bakırcı ve kalaycı ustaları konuşabiliyor. Kendi aramızda iletişim kurduğumuz zaman ister ermeni, ister Süryani ve Müslüman olsun bu dili ortak dil olarak kullanıyorduk. Bugün bu dili hayatta kalan sadece 8 kişi konuşabiliyor. Bu kültür yok olmak üzeredir. Devletin buna sahiplenmesini istiyorum." dedi

KALAYCILIK DİLİNİ ÖĞRENMEK İÇİN 30 YIL BOYUNCA ÇIRAK OLARAK ÇALIŞTI

Mardin'de kalaycılık dilini öğrenen en genç bakırcı ustası olan 40 yaşındaki Tacettin Toparlı, bu dili öğrenmek için 30 yıl boyunca Mardin'de çeşitli ustaların yanında çalışarak öğrendiğini söylüyor. Kalaycılık dili dünyada sadece Mardin'de konuşulduğunu belirten bakırcı ustası Tacettin Toparlı, bu dili öğrenmek için 30 yıl boyunca çeşitli ustaların yanında çekiç sallayarak öğrendim. Benden sonra bu dili hiç kimse öğrenemedi. Oğluma bile öğretemedim. Ancak bu mesleği yapan bu dili konuşabilir. Bu dilin koruma altına alınması ve yaşatılması çok önemlidir. Bu bir kültürdür. Yetkililerin buna sahiplenmesi gerekir."

Kalaycılık dilinde konuşulan bazı kelimeler şunlar:

İmgahmar-çay
bısmar-erkek
Seloka-tas
Pehhatet-yumurta
Seyyehed-horoz
Eytun-eşek
Mayoz- su
Kıbbet il ilsem-bulgur
Kıbbet il siyede-pirinç pilavı
Besaar-et
Eş tıtteğğen ne içersin
İkle-köpek
Vinteğ-Diyarbakır
Iğlef-ekmek
Dabaş-pekmez