İran: Seçim oyunları

İran İslam Cumhuriyeti eski devlet başkanı birinci yardımcısı Mohammad Reza Aref, Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi (UGYK) eski genel sekreteri Hasan Rouhani, eski Posta ve Telgraf Bakanı Mohammad Garazi, eski dışişleri bakanı Ali Akbar Velayeti, eski parlamento sözcüsü Golyam Ali Haddad Adel, eski İslam Devrim Muhafızları Ordusu komutanı Mohsen Rezai. Bunların dışında şimdiki Tahran belediye başkanı Mohammad Kalibaf ve UGYK sekreteri Said Calili.

İzleme Konseyi tarafından İran politikasının en önemli isimlerinden, İslam Cumhuriyeti Kurucusu Ayetullah Humeyni’nin fikir arkadaşı, devrimci, eski devlet başkanı, Politik uygunluk tespit konseyi (dini lidere bağlı toplantı makamı) başkanı ve şimdiki devlet başkanı Mahmud Ahmedinejat Esfandiyar Rahim Maşai’nin göreve gelmesine yardımcı olmuş olan Ayetullah Ali Akbar Haşemi Rafsancani’nin devlet başkanlığı adaylığının reddedilmesi sansasyonel bir gelişme oldu.

Bu sansasyonun kökleri nerede? Bu soru ile ilgili olarak Vladimir Sajin’in görüşlerini aldık. Sajin şunları söyledi:

Dini lider Ayetullah Hamaney piyonları kendi yerleştirdiği ve ana partiyi oynadığı oyunda adımını işte bu şekilde attı. Tabii ki tamamen dini liderin kontrolü altındaki İzleme Konseyi’nin son yıllarda İran’daki bir çok iktidar temsilcisinin canını sıkan Ahmedinejat grubunu temsil eden Maşai’ye geçit vermeyeceği tahminleri yapılıyordu. Ancak Ayetullah Rafsancani’nin başına geleni kimse tahmin edemedi.

Rusya'nın Sesi'nde yer alan habere göre; 78 yaşındaki eski devlet başkanının son anda devlet başkanlığı adaylığı kaydını yaptırdığı gizli bir bilgi değil. Birçokları dini liderin onayını alarak bu şekilde davrandığını kabul ediyorlar. Rafsancani’nin İran politik zirvesinde islam devriminden bu yana (1979’daki olaylar öncesinde devrimci olarak) edinilen muazzam deneyimi gözönüne alınırsa İzleme Konseyi’nin elemesine takılacağını düşünmek bile mümkün değildi. Mesele yaş mı? İran için bu sorun değil. Ayetullah Homeyni’nin devrimi 78 yaşında iken yaptığını ve 10 yıl süren zorlu İran-Irak savaşı dönemine İslam Cumhuriyetini kurduğunu hatırlayalım. Hayır, mesele yaş olamaz. Pekala bunun nedeni nedir?

Bu gelişmenin zafer konusunda en fazla şansa sahip iki adayı eleyerek, tek ‘gerçek’ adayı olan Said Calili’ye yol temizliği yapan dini liderin planları olduğu sonucuna varmak mümkün. Bunun dışında iki adayın kalabalık ve en aktif seçmen kitlesi mücadeleden önemli ölçüde düşürülmüş oluyor ki bu da politik mücadelenin derecesini düşürecek. Bu da eğer 2009 yılını hatırlayacak olursak seçim öncesi mücadelelerinin tetikleyebileceği protesto dalgalarından çekinen rejim için önemli bir husus.

Şimdi Ayetullah Hamaney’in Ayetullah Rafsancani’ye kayıt yaptırması için neden olur verdiği sorusu ortaya çıkıyor. Tabii bu konuda tahminler yapmak mümkün, ancak cevaplardan birisi kendiliğinden ön plana çıkıyor: Birbiri ile tam zıt politik görüşe sahip en popüler iki isim olan, rejime uymayan Maşai ve otoriter Haşemi Rafsancani’nin kalabalık ve karmaşık yapılı seçmenlerinin yönünü şaşırtarak politik bir denge ve simetri yaratmak.

Ancak kanuna göre dini lider Ayetullah Hamaney vereceği karar ile adaylar listesine bir ya da iki eleneni ekleyebilir ve bununla İslam Cumhuriyeti’nin demokratikliğini ve kendi iradesini sergileyebilir.

Politika ve doğu araştırmaları uzmanı Yelena Dunayeva bu konuda şunları söyledi:

Haşemi Rafsancani konusunun yeniden ele alınıp alınmayacağı konusunda herkes emin değil. Bazı Kum din adamları İzleme Konseyi’nin aldığı karara olumsuz baktıklarını dile getirdiler. Seçimlerde Rafsancani’yi desteklemeye hazırlanan ılımlı - muhafazkar kanattan politikacılar da şaşkınlar.

Bu adaylığın iptali, sadece gelecek seçimlerdeki güç dağılımına değil seçmenlerin katılım aktivitesine de etki edeceği şüphe götürmüyor. Çünkü daha pragmatik, daha liberal düşüncelere sahip insanlar adaylarını kaybettiler.

Rafsancani İzleme Konseyi kararına karşı çıkmayacağını açıkladı. Maşai ise ‘her türlü kanuni metodlarla’ Devlet Başkanı Ahmadinejat’ın desteğinde adaylıktan çıkarma kararını iptal ettirmeye çalışacak. Yani oyun devam ediyor. Ana piyonlar ise eskisi gibi dini liderin elinde. Karnegy Fonu’nda çalışan, ünlü politika uzmanı Karim Sacadpur, İran’da seçim prensibini akıllı bir şekilde dile getirdi: Bir insan bir oy demektir, onun da adı Ayetullah Hamaney’dir.

İran: Seçim oyunları

İran devlet başkanı adayları açılandı. Bunların altısı eskiden yüksek makamlarda görev yapmış devlet memurları ikisi ise şu anda halen görevde bulunuyor.