Suriye’de geciken oyunun sonu

Dr. Larbi Sadık*

Rusya, Suriye’de. Rusia (Arapça Rusya), Suria’da (Suriye). İkisi de aynı Arapça harflerle yazılırlar. Gelişen bu durum, elbet evirmeceler için söz oyunundan fazlasıdır. Bu, tehlikeli bir güç oyunudur. Rusya’nın Suriye’deki varlığı, bir zorluk olarak gösterilse de, fırsattan yoksun değildir.

Şeytan’ın avukatı bir argüman; Suriye, artık yetkecilikten özgürlüğe yerli bir muharebeye, bir iç savaşa sancılanırken, Rusya’nın rolünü meşum şekilde itki kazanan bir umut ışığı olarak görür.

Rusya’nın en iyi yaptığı şeye yani Suriye’ye liberal müdahaleyi önlemesine müsaade etmek için dört zorlayıcı argüman mevcuttur.

1- Kendi kendine-egemenlik olarak kendi-kendine özgürlük

Türbesi Şam’da bulunan ünlü Müslüman komutan Selahattin ve Fransız sömürgeciliğine karşı direniş kahramanı Yusuf el-Azmah, “Şam Volkanı” operasyonuna kalkışan Özgür Suriye Ordusu (FSA) ile hemfikir olurlardı.

Arap Baharı boyunca, başkentleri diktatörlerin hakimiyetinden kurtarmak, zafer için anahtar bir rol oynadı. Hamle, hem askeri hem de psikolojik öneme haizdir. Askeri olarak bir kere artık Esed’leri savunmaya yerleştirmiş oldu. Özellikle Savunma Bakanı Davut Raciha, Başkan Esed’in eniştesi General Asıf Şevket gibi Esed’in üst düzey generallerini öldüren Çarşamba günkü operasyon, rejimin ölüm makinesine büyük bir darbeydi.

Psikolojik olarak, bu operasyon General Menaf Tlass’ın bu ay içinde Fransa’ya ilticasının ardından Esedlerin derdine dert eklemiş oldu. Çarşamba günkü patlama, rejimin yenilmezliğine dair sanrılı itimadını da parçalamış oldu.

Bu cephede, üst-düzey komutanları öldüren patlamada bir muamma söz konusudur. Baskı altında olan ve ketumluğuyla meşhur bir rejimin, FSA’ya psikolojik teşvik sağlayacağını gayet iyi bilmesine rağmen patlamayı reklam etmeye seğirtmesi kafa karıştırıcıdır. Buna rağmen – kimin sorumlu olduğundan bağımsız– rejim geçen 18 ay içinde yaşanan katliamlar için rahat şekilde onları suçlayabilir.

Olayların nihai tertibinde, Rusya’nın uzlaşmazlığı ve Suriye’ye müdahaleye karşı çıkışı, gayri ihtiyarı işe yarayabilir. Suriye halkının kendi-kendine özgürleşmeyi azmini güçlendirebilir ve yerel kaynaklara güvenerek FSA’nın da buna göre hareket etmesine yol açabilir.

İslam Şam’a 635’te geldiğinden beri, şehir birçok kez özgürleşmek için kendi yerel kaynaklarına güvendi.

2- Libya’nın tekrarından kaçınmak

Libya’daki müdahaleden Suriye’de öğrenilecek dersler mevcuttur. Muhtemelen bu derslerin en önemlisi; siyasi bir program, etkin liderlik, sivil-yurtsal iktidar inşası, gölge “beklemede-olan-hükümet” ve askeri düşmanlıkların sona erdirilmesi eksikliklerinin; karışıklık, hizipleşme ve yıkıcı-çatışmaların başlayacağına işaret edişidir.

Kaddafi rejiminin çöküşünü izleyen cinayetler, korkunçtu ve askeri zafere gölge düşürdü. Batı müdahalesini engelleyen önemli faktörlerden biri olan Rus uyuşmazlığı, rejimce işlenen insan hakları ihlalleri ile artan şiddet ve karşıt-şiddet sarmalını izahında bir sıkıntı teşkil eder. Ancak eşit şekilde muhalefet için zaman kazanıp organize olması için de bir fırsattır.

Muhalefet, Esad ardılı Suriye’de reform ve değişim zorunluluğu konusunda gürültücüdür. Ancak bölünmeler ile ortak değerler ve siyasi stratejiler eksiklikleri hesaba katıldığında bu henüz olgunlaşmamış bir niyettir.

Daha da önemlisi Şam’a askeri hamle itki kazanırken (ki rejimin düşüşü an meselesi olduğu anlamında gelmez, ancak muhtemelen aylar içerisinde kaçınılmazdır), askeri-siyasi eşgüdüm ihtiyacı elzemdir. Şu an için askeri inisiyatif, siyasi operasyonun ayağını kaydırıp yerine geçmeyi riske etmektedir.

Sahadaki komutanlar ile liderler arasındaki oyun sahasını dengeleyen eşgüdüm olmadan, muhalefet, – özellikle Esedlerin düşüşü büyük ölçüde FSA’nın askeri operasyonu neticesinde olursa – kendisini sınırlı bir siyasi sermayeyle karşı karşıya bulabilir. Suriye ordusu çöktükçe ve daha fazla birlik FSA’ye katıldıkça, ordu; Esed-ardılı Suriye’de önemli bir paydaş olarak ortaya çıkacaktır. İdealde siyaset, özgürlüğün ve Suriye’deki geçişin askeri tarafının güdümünde kalacaktır.

Suriye Ulusal Konseyi (SNC), bölünmeler ve hatta demokratik yönetim eksikliği iddialarından yakasını kurtaramıyor. SNC lideri Abdülbasıt Sida ve silahlı-yoldaşlarını bekleyen müthiş zor görev, tüm muhalif organizasyonlara ulaşmak ve bunu da dış hami ya da rehberlere çok güvenmeden başarmaktır. Aşiret bölünmeleri, milislerini silahlandırdığı gibi Libya’nın geçişini de yavaşlatmıştır.

Suriye’de geçiş, rejim çökmezden önce bu çok kritik anda ihzari çok fazla emeğe ihtiyaç duyuyor. Özellikle mezhepsel çoğunlukçuluk demokratik sermayeye dönüştürülmek zorunda. Yani Esedler yoldan çekildikten sonra yumuşak bir geçişi raydan çıkarmasının engellenmesi gerekmektedir. Beklemede-olan-Suriye’deki hükümet için Libya’dan özellikle önemli bir ders de halihazırda işlenen grotesk insan hakları ihlalleri ile kurbanların olası intikamları için geçişsel bir adalet vizyonu geliştirilmesi gereğidir.

3- Yerlicilik ve Arap Baharı

Arap Baharı, büyük ölçüde, dış müdahaleye ihtiyaç duymadan başladığı Mısır ve Tunus başta olmak üzere yerli-mahsuldür. Libya’daki müdahale bir istisnadır. NATO’nun operasyonları olmadan, Kaddafi hakimiyetini uzatabilir ve Libya halkına karşı ek cinayetler işleyecek zaman kazanabilirdi.

Uluslararası siyasette “bedava yemek” yoktur. Yani Rusya’nın Suriye krizindeki rolünün şüphesiz dezavantajları vardır. Ancak istenmeyen sonuçlarından biri Arap Baharı’nı daha fazla müdahaleden ve dış güçlerin karışmasından esirgemesidir.
Özgürlük asla verilmez ve Suriye’de bolca olan yerli kaynaklar ile enerji sayesinde kazanılırsa daha iyidir. Şu ana kadar pahası insan hayatları olmuştur ve bu çok üzücüdür. Ancak nokta operasyonlar dahil daha güçlü silahlar NATO ya da BM-kontrolündeki güçlerce kullanılsa çok daha fazla kayıp olabilirdi.

4- Uluslararası güvenlik

Rusya’nın rolü, Suriye rejiminin elinde bulunan kimyasal silah stoklarını düşünenler için gayriihtiyari yardımcı olabilir. Batılı güçlerle olan bir çatışmanın neticesinde rejimin ani çöküşü, bu silahların kullanılmayacağı garanti altına almaz ve muhtemelen onları kullanacak ya da satacak ülke-dışı oyuncuların ellerine düşer.

Yanlış ellerde, özellikle de bunların nerede olduğu ve sayıları hakkında bu kadar az bilgi varken, bu türden silahlar ölümcül olabilir.

Rusların Tartus üssünde sofistike silahları mevcut ve Moskova, Esed hanedanlığının yaklaşan vadesinin üstesinden gelmeye çalışırken Rusya, ister kendisi için ister yok etmek için, bunları güvenceye almak için hevesli olacaktır.
Peki, ya şimdi…

Rusya’nın Suriye’nin zehirli atmosferindeki rolünün düzeltilebileceği zannedilmemelidir. Gerek Esedler gerekse Ruslar, Suriye’deki rollerinin sonun geldiği bu ümitsizlik anı içerisinde kapalı kalmışlardır. Ancak burası öküzün öldüğü yerdir. Rusya, gücüne yeniden ayar çekip yansıtabilecek küresel bir güçtür. Esedlerin ise bir ufku yok ve bu da onları harcanabilir kılıyor.
Rusya, oyunun sonu için alarm zilleri çaldığında Esedleri bırakmasını bilecektir. Rusya, dünyanın kendisinden istediği kadar hızlı şekilde bunu yapmamıştır fakat büyük resimde bunun bir sıkıntı değil bir fırsat olduğu ortaya çıkabilir.

Dr. Larbi Sadıki, Exeter Üniversitesi’nde öğretim görevlisidir ve Arap Demokratikleşmesi: Demokrasisiz Seçimler (Oxford Üniv. Yayınları, 2009) ile Arap Demokrasisi Arayışları: Söylemler ve Karşıt-Söylemler (Columbia Üniv. Yay. 2004) kitaplarının yazarıdır.

Bu makale Oğuz Eser tarafından Timeturk.com için tercüme edilmiştir.

Suriye’de geciken oyunun sonu

'Rusya’nın en iyi yaptığı şeye yani Suriye’ye liberal müdahaleyi önlemesine müsaade etmek için dört zorlayıcı argüman mevcuttur.'