Emily Dugan* / TIMETURK
Yaklaşık yarım yüzyıl önce bilim insanları sigarayla kanser arasındaki ilişkiyi keşfetmesinden beri ve sigara endüstrisiyle sağlık savunucuları arasında başlayan savaşa rağmen, tütün büyümeye devam ediyor.
Sigaranın sağlık üzerindeki yıkıcı etkilerine rağmen, tütünden elde edilen karlar ve sigara satışları artıyor. 1990’larda 5 milyon adetten 2009’da 5 milyon 900 bine ulaştı. Bugün tütün, senelik alkol, AIDS, trafik kazaları, uyuşturucu, cinayet ve intiharlardan daha fazla can almaktadır.
Salı günü dünya genelinde insanlar, uzak bir umut olsa bile, Dünya Tütüne Hayır Günü’nü kutlayacaklar.
Batı bugün sürekli daha az sigara tüketiyor. Zengin ülkeler değişti. 1990’larda Batı, dünya tüketiminin yüzde 39’unu oluştururken 2009’da bu oran yüzde 24’e düştü. Bu arada, küresel sigara satışlarında gelişmekte olan ülkelerin payı ciddi şekilde artarak 2009’da yüzde 76’ya çıktı.
The Independent’ın yaptığı bir araştırmaya göre, tütün firmaları gelişmekte olan ülkelerdeki gevşek piyasa kurallarından faydalanarak avantaj sağlıyor. Saldırgan şekilde sigara kullanımını gençler arasında özendirirken, avukatlar, lobi grupları ve dikkatlice seçilmiş istatistikleri kullanarak Batı’daki endüstriyi ezmeye teşebbüs eden hükümetleri sindiriyorlar.
2010’da 4 büyük tütün firması, Philip Morris International, British American Tobacco, Japan Tobacco ve Imperial Tobacco, 2009’da 26 milyar Sterlin’lik karını 27 milyara çıkardı.
Karların bedeli insanların hayatlarıyla ölçülüyor. 20’nci yüzyılda 100 milyon insan, sigaradan canından oldu. Eğer bu eğilim sürerse tütün, 21’nci yüzyılda 1 milyar insanı katledecek.
Daha fazla kar peşinde koşan büyük tütün firmaları, (bir paket sigaranın 6 Sterlin’den fazla olduğu) İngiltere gibi zengin ülkelerde sigaranın ortalama fiyatını yükseltirken, Hindistan ve Malavi (Güney Afrika Ülkesi) gibi fakir tütün üretici ülkelerde alım fiyatlarını kırdı. Her ne kadar fiyatın yüzde 77’sini vergi oluştursa da, tütün firmalarına düşen pay da artmış oldu.
Geçen sene Adil Ticaret Ofisi’nce yapılan önemli bir araştırma, İngiltere’deki bir düzine tütün üreticisi ve satıcısının fiyatlamada hile yaptığını ve karlarını maksimize etmek için sigara fiyatlarını yüksek tuttuklarını ortaya çıkardı. 115 milyon Sterlin’le en büyük ceza, Lambert&Butler ile Golden Virginia’nın üreticisi Imperial Tobacco’ya kesildi. Ancak ceza firmanın 2010’daki 4,39 milyar Sterlin’lik karına çok az etki etti.
Bu arada ekonomisi büyük ölçüde tütün üreticiliğine dayalı Malavi’de, ülkenin yozlaşma-karşıtı bürosu, tütün firmalarını çiftçilere ödenen fiyatlarda hile yapmakla suçladı. Tütün halleri, hükümet ve endüstri arasında savaş meydanlarına dönüştü. Nisan 2009’da kilosu 1,06 Sterlin olan tütün yaprakları bu sene 0,47’ye düştü. Bunun çiftçilere etkisi köleye-yakın ücretli işçiler ve ucuz (ya da bedava) çocuk işçiler kullanımı oldu.
Bath Üniversitesi’nde kamu sağlığı profesörü Anna Gilmore şunları kaydetti: “İnsanların fark etmediği şey, Batı’da satışlar düşerken, endüstrinin karının artmasıdır. Bu firmalar dünyadaki en karlı şirketler olmayı sürdürüyor. Bunun nedeni düzenlemelerin etrafından dolaşan ya da altını oyan yaratıcı sayısız yollar üretmeleridir. Hükümetlerin gözüne girmek için imajlarını yeniden yaratmaktadırlar ancak sahne arkasında iş her zamanki gibi devam etmektedir”.
Bu yılki Dünya Sigaraya Hayır Günü, kamu sağlığını sigaradan korumak için Dünya Sağlık Örgütü’nce (WHO) hazırlanan küresel anlaşmanın imzalanması için daha fazla ülkeyi ikna etmeye odaklanacak. Altı yıl önce hazırlanan Tütün Kontrolü için Çatı Konvansiyonu’nu 172 ülke imzalamasına rağmen, yüzde 20’si tavsiyeleri uygulamak için henüz bir adım atmadı. Endonezya ve ABD gibi ülkeler henüz imzalamadı bile.
Endonezya’da sadece 21 milyon çocuk tiryaki vardır. Firmaların gençlere sigarayı özendirmelerin önünde bu ülkelerde çok az engel bulunur. Nijerya, Ukrayna ve Brezilya’da, tütün firmaları yeni genç kullanıcılar çekmek için gece kulüpleri ya da partilere sponsor olmaktadır. Rusya’da kadın içicileri cezp etmek için mücevher-kaplı parfüm şişelerine benzeyen paketler kullanılmaktadır. Hatta Yves Saint Laurent gibi moda evlerinin etiketlerini taşıyan sigaralar bulunur.
WHO tütünsüz dünya girişi programı müdürü Dr. Armando Peruga şunları söyledi: “Daha fazlasını yapmalıyız. Her gün insanları katlederken tütün endüstrisinin normal tüzel kişiliklermiş gibi davranmalarına engel olmalıyız. Reklam, pazarlama, promosyon ve sponsorluk için kapsamlı yasakları uygulamada geri kalıyoruz”.
Gelişen piyasalardaki ülkeler tütünü sıkıştırmaya çalıştıklarında, savaş genelde mahkemede sonuçlanır. Örneğin Urugay’da eski onkolog (kanser doktoru) Başkan Tabaré Ramón Vázquez Rosas yönetimindeki hükümet ön ayak olmaktadır. 2006’da halka açık alanlarda sigarayı yasaklayan ilk bölge ülkesi oldu ve şimdi de her paket sigaranın yüzde 80’inin sağlık uyarılarıyla birlikte alınmasını istemektedir.
Karşılık olarak Philip Morris hükümeti dava etti. Eğer Uruguay kaybederse firmanın en az 2 milyar dolar alacağı düşünülüyor.
Bunun gibi mahkeme zorbalığı, sigaraya karşı daha fazla yasa çıkarmaya şimdiden çekinen bölgedeki diğer hükümetler üzerinde tehditkâr bir etkisi oluyor.
Tütün üzerinde Çatı Konvansiyon İttifakı Direktörü Laurent Huber şunları söyledi: “Uruguay gibi ülkelerde, tütün endüstrisi mahkeme savaşlarında engin servetini kamu sağlığı önlemlerini engellemek için kullanıyor. Kazansın ya da kaybetsin, diğer hükümetler üzerinde ürpertici etkisi oluyor”.
Bu türden oyunlar hiçbir şekilde daha az-düzenlemeye sahip gelişen ülkelerle de sınırlı değil. Kanunla sigarada sade paket uygulamasını başlatacak ilk ülke olacak Avustralya’da, endüstri önlemlere karşı piyasaya ucuz sigara sürme tehdidiyle panik yaratmakla suçlandı.
İngiltere’de endüstri düzenlemeleri hizada tutmak için gerekli her tür önlemi almaya meyillidir. Geçen sonbaharda bir grup tütün firması, tüm dükkânlarda sigara sergilenmesini yasağını önerileri için hükümeti mahkemeye verdi.
Buna rağmen Büyük Tütün’ün kamuoyunu değiştirme çabaları İngiltere’de daha kurnazca yapılır. Sigara ve Sağlık İçin Eylem’in (ASH) bu hafta yayınlanan araştırmasında, düzenlemeler karşı çıkmak için endüstrini kullandığı ekonomik argümanların meşruluğunu masaya yatırmaktadır. Tütün Üreticileri Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Christopher Ogden, işten çıkarmalar ve geçim nedeniyle sigara yasağının 2010’da bar ve bahis endüstrisini ciddi şekilde tehdit ettiğini söyledi. Ulusal İstatistik Ofisi verileri ise sigara yasağından beri barlara giden insan sayısında net bir artış olduğunu gösterdi. Dumansız-havaya 2007’de geçen İngiltere’de, alkol satışı ruhsatları yüzde 5 arttı ve o günden beridir de büyüyor.
ASH yöneticilerinden Deborah Arnott şunları belirtti: “Uluslararası anlaşmalara olan yükümlüklerimize uygun olarak, İngiliz hükümeti sadece reklamı yasaklayıp paketler üzerine sağlık uyarıları koymakla kalmadı aynı zamanda tütün endüstrisinin ticari ve bahşedilmiş çıkarlarından kamu sağlığını koruyacak politikaları da taahhüt etmektedir. Bundan kaçınmak için, endüstri mücadele gruplarını siyasetçilere ödlekçe lobi için kullanmaktadır. Dumansız-hava yasağının bar ticaretini öldürdüğünü iddia ederek, tütünün dükkanlarda ortadan kaldırılmasının etkisiz olacağını ve bakkalları zarara uğratacağını söylemektedir”.
Arnott şöyle devam etti: “Bir sonraki savaş sigaraları düz paketlere koymaktır. Şimdiden benzer argümanlar kullanılmaktadır. Kanıt ya çok zayıf ya da yoktur, fakat ne olursa olsun tehlike siyasetçilerin ateş olmayan yerden duman çıkmaz şeklinde kandırılmasıdır”.
KAZANANLAR
Philip Morris’in CEO’su Louis C Camilleri
(Marlboro, Parliament, Lark, L&M, Virginia Slims etc)
Geçen sene 12,4 milyon Sterlin kazandı. Yakınlarda bir hemşireye sigaranın “bırakılmasının o kadar da zor olmadığını” söyledi.
British American Tobacco (BAT) CEO’su Nicandro Durante
(Dunhill, Kent, Lucky Strike, Captain Black vs)
Geçen sene 2,4 milyon Sterlin ödendi. Daha önce BAT’ın Brezilya şubesi Souza Cruz’u yönetiyordu. Ayrıca BAT’ın Afrika ve Orta Doğu pazarlarını yönetti.
Imperial CEO’su Alison Cooper
(Davidoff, Fortuna, Gitanes, Regal vs)
Geçen sene 1,9 milyon Sterlin ödendi. Daha önce Batı Avrupa pazarlama ve satış müdürüydü.
KAYBEDENLER
Tyne ve Wear, Jarrow’dan (Kuzey Doğu İngiltere) 43 yaşındaki Sean Nicholson
“Sigaraya 11 yaşımda başladım. Tersanelerde 15 yıl çalıştım ve hep sigara içtim. 34 yaşımda kronik akciğer yetmezliği tanısı konuldu. Daha sonra anfizem de buna eklendi. Uzmanlar gördükleri en genç hasta olduğumu söylediler. Kısa süre sonra birkaç adım attığımda dahi nefes alamaz hale geldim. Doktorlar 90 yaşındaki birinin akciğerlerine sahip olduğumu söyledi. Yedi hafta önce çift akciğer nakli yapıldı. Artık nefes alabiliyorum anca sigara içen insanları görmeye dayanamıyorum. Ne kadar aptal olduğumu fark etmem için yeni ciğerlerim olması gerekiyordu”.
Chester-le-Street, Durham’dan 17 yaşındaki Ryan Gamble
“Altı yıl boyunca sigara içtim. Arkadaşlarıma özenerek başladım ve alışkanlığı sürdürdüm. İlk başlarda nefret ettim, boğulur gibi oldu. Günde 10 ila 15 adet içiyordum ve bırakmak zordu. Maaşımın yarısı sigaraya gidiyor. Keşke hiç başlamasaydım. Öksürerek uyanıyorsunuz ve hiçbir yere koşamıyorsunuz”.
Whetstone, Leicestershire’dan 53 yaşındaki Sharon Gould ve oğlu 10 yaşındaki Ben
“Sigaraya 14 yaşımda başladım. Ben’e hamile kaldığımda bıraktım fakat sonra yeniden başladım. O diğer odadayken evde ya da cam açıkken arabada içerdim. Ben’e 2 yaşında astım teşhisi konuldu. Ne yaptığımı fark ettim ve düzeltmek istedim. Üç yıl önce bıraktım. Ben için artık çok geç fakat aynı hataları yapmamaları için diğer ailelere yardım etmek istiyorum. Genetik olabilir ancak istatistikler oğlumun astımında benim de kısmen sorumlu olduğumu söylüyor. Bırakmama Ben neden oldu. Ben sigarayı sevmedi. “Anne lütfen, içme, berbat bir şey bu” derdi”.
Brezilya Rio de Janeiro’dan 64 yaşındaki José Carlos Carneiro
“Sigaraya 15 yaşımda başladım. Tütün reklamlarından etkilenmiştim ve okulumdaki kızlara hava atmak istiyordum. Sigarayla bağlantılı Buerger hastalığı nedeniyle 1983’te 2 ayağım da kesildi. Eğer tiryaki olmasaydım, muhteşem bir hayatım olabilirdi”.
*The Independent Sağlık Editörü
Bu makale Oğuz Eser tarafından Timeturk.Com için tercüme edilmiştir.
