Ev hayatında genellikle ebeveynler çeşitli kurallar koyar ve çocukların da bu kurallara uymasını beklerler. Bazı çocuklar sorunsuz şekilde bu kurallara uyarken bazıları için bu kurallara uymak zordur. Bu durum genellikle anne babanın farklı beklentiler içinde olması ve farklı kurallar koymasından kaynaklanır. Ebeveynler koydukları kurallarda tutarlı ve birbirlerini destekleyici olmalıdır. Çocuk eğitiminde tutarlı ve mantıklı açıklamaları olan kurallar işe yaramaktadır. Bu kurallarla çocuğun davranışını sürekli hale getirmek için de ödül sistemi uygulanabilir.
Eğitimde Ödül ve Ceza Nasıl Olmalı?
Çocuğun olumlu davranışını pekiştirmek ve sürekli hale getirmek ya da olumsuz ve kötü davranışını bertaraf etmek için ödül-ceza sistemini uygulamak oldukça etkili olmaktadır. Ancak Her ödül ve her ceza olumlu pekiştirmeyi sağlamaz. Bu nedenle doğru zamanda ve doğru şekilde uygulamak gerekir.
Peki ödül niteliği nasıl olmalı ?
Öncelikle ebeveynler olarak en baştan itibaren ödüllerin ne olacağına sizin karar vermeniz ve sınırları sizin çizmeniz gerekir. Ödülün ne olacağına çocuğun karar vermesi doğru olmayacaktır. Örneğin çocuk ben bunu yaparsam bana şunu alır mısın? , beni şuraya götürür müsün? Şeklinde yapması gereken davranışı ya da uyması gereken kuralı şartlı kabul ettirmesine izin verilmemelidir. Bir çocuk için en doğru ödül ona gülümseyerek, sımsıkı sarılarak doğru davranışını tebrik etmektir. Çocuğa sevdiğinizi dile getirmeniz, ona övgüde bulunmanız onun için en büyük ödül olacaktır. Maddi değeri olan büyük hediyeler, pahalı oyuncaklar, kıyafetler almak çocuğun her defasında daha fazlasını, daha büyüğünü istemesine neden olacaktır. Elbette ki çocuğa bu şekilde hediyeler alınabilir, ancak buradaki önemli ayrıntı ödül ceza sisteminde çocuğa sevgi ve şevkat göstermek, ona sarılmak ve övgüde bulunmak, başarısını takdir ettiğinizi söylemek en doğru ödül olacaktır. Böylece çocuk “ben değerliyim” düşüncesine ve hissine sahip olacak, özgüven kazanacak ve doğruyu yanlışı ayırt edecektir.
Peki ceza nasıl olmalı? Olmamalı ?
Çocuğa kendini değersiz olduğunu, sevilmediğini hissettiren, özgüvenini yerle bir eden fiziksel şiddet içeren cezalar ASLA verilmemeli. Bu şekilde şiddet içeren cezalar, korkuyla anlamasını sağlasa da çocuk olumsuz davranışına devam edecektir. Önemli olan hatalı davranışın yerine koyması gereken doğru davranışı anlatarak pekiştirmektir. Fiziksel ya da sözlü şiddet çocuğun hem fiziksel hem de ruhsal gelişimini olumsuz etkilemektedir. Çocuk bu şekilde şiddete maruz kaldığında içe dönük, mutsuz özgüveni düşük bir kişilik yapısına sahip olacaktır. Bu nedenle uygulayacağınız ceza sadece çocuğu sevdiği şeylerden mahrum bırakmak olmalıdır. Örneğin şeker, çikolata gibi sevdiği yiyecekleri onun istediği kadar değil, kısıtlayarak vermeniz, bu durumun da onun hatalı davranışı ya da koyduğunuz kuralı aşması nedeniyle ve sağlık açısından da zararlı olduğunu açıklayarak yapabilirsiniz.
Sonuç olarak ebeveynler çocuklarına her zaman değil, belli zamanlarda çocuğun kendini iyi hissetmesini sağlayacak, manevi yönden değerli ödüller vermesi onun gelişimi ve doğru davranışlar kazanması için etkili olacaktır. Ödül-ceza sistemi doğru davranışını ödüllendirmek, hatalı davranışlarını sevdiği şeylerden mahrum bırakarak anlamasını sağlamaktır. Unutulmaması gereken nokta ise sizin çocuğunuza yaptığınız açıklamalardır. Tutarlı ve mantıklı bir açıklama yapılmadığında çocuğa doğru ve yanlışı öğretmek zor olacaktır. Aynı zamanda tutarlı ve mantıklı açıklamalar, çocuğun kendini değerli ve önemli hissetmesini, güçlü ve sağlam kişilik oluşturmasını, saygı duyulduğunu hissetmesini, kendini kimseyle kıyaslamamasını ve ileriki hayatında ruhsal olarak da güçlü olmasını sağlayacaktır.
