Hıristiyanlıktaki mezhep çatışmalarının temeli eskilere dayanmaktadır. Öğretiler üzerinde ittifak sağlanamaması ve incilin toplumsal hayatta uygulanmasına yönelik prensiplerde yaşanan ayrışma temel kopukluğun sebeplerinden.
Protestanlık ile katolikliğin birbirinden ayrıldığı temel dayanaklar ise şu şekilde:
Katolik ve Protestan Hristiyanlar arasındaki ayrışmanın temeli yüzyıllar boyu süren dini çatışma ve savaşlara dayanıyor.
Özellikle 16. yüzyılda başlayan ve 17. yüzyılda da devam eden Hristiyanlığın Avrupa'daki mezhep kavgalarının 1618-1648 yılları arasındaki safhasına 30 Yıl Savaşları adı verildi. Avrupa devletlerinin neredeyse tamamı bu savaşlara katıldı. Savaşta 13 devlet karşı karşıya gelirken 30 yıl süren bu savaşlar, aslında Katolik ve Protestan savaşı olarak bilinmesine rağmen siyasi ve politik güçlerin çıkar çatışmasıyla içinden çıkılamaz bir hal aldı.
Luther çiviyi çaktı
Kilisenin bazı uygulamalarının insanların inancını istismar ettiğini düşünen Martin Luther, 31 Ekim 1517'de "95 Maddelik Tez" isimli eleştirilerini Wittenberg kasabasındaki kilisenin kapısına çivilerken bu çivi hala çıkarılamadı. Bu olay, Katolik Kilisesi'ndeki bölünmeyle sonuçlanan ve Protestanlığın doğuşuna sebep olan olay olarak kabul edilmektedir.
Peki bu iki mezhep birbirinden hangi açıdan ve hangi gerekçelerle ayrışıyor:
Katolikler kilise geleneğine bağlı
Katolikler ve Protestanlar İncil'in anlam ve otoritesi üzerinde farklı görüşe sahipler.
Martin Luther, Protestanlar açısından İncil'in tanrının insanlara gönderdiği vahiyleri içeren ve onun kanalıyla insanlarla iletişim kurduğu tek kitap olduğu kanaatinde.
Katolikler ise inançlarını sadece İncil'e dayandırmıyor. İncil'in dışında Roma Katolik Kilisesi'nin geleneklerine de bağlılığını sürdürüyor.
Katolik ve Protestanların Kiliseyle ilgili düşünceleri farklı. Katolik kelime anlamıyla "her şeyi kucaklayan" anlamında. Katolik Kilisesi de kendini Papa'nın önderliğinde tek doğru kilise olarak görüyor.
Papanın üstünlüğü tartışması
Protestanlar Papa'nın üstünlüğünü esas alıyor. Evanjelik inanışa göre ona ilişkin yaratılan dogma İncil'deki ifadelerle çelişiyor. KatoliklerPapa'yı İsa'nın 12 havarisinden biri olan Petrus'un halefi olarak addediyor. Papalık makamı ilk yüzyıldan bugüne uzanan bir takdis zinciri varsayımı üzerinden meşrulaştırılmıştır.
Takdis zinciri Katolik Kilisesi içindeki diğer makamlar açısından önemli. Papazların takdis merasiminde, piskoposlar, rahipler ve papaz yardımcıları ömür boyu sahip olmak üzere, kendilerine Katolik tebanın üzerinde kutsal otorite tahsis eden Tanrı mührünü alıyorlar. Bu mühür sadece erkeklere veriliyor.Protestanlıkta ise kadın erkek ayırt edilmeksizin inançlı herkes papaz olabilir.
Akşam yemeği ayrışması
Katoliklerin kutsal makamlara ilişkin inançları aynı zamanda İsa'nın çarmıha gerilişinden önceki son akşam yemeğine dayanan Efkaristiya ya da Kutsal Komünyon geleneğine yansıyor. İsa adına kutsanmış bir papaz eşliğinde gerçekleştirilen ayinde ekmek İsa'nın vücuduna, şarap da kanına dönüşüyor. Katolik olmayanların komünyona katılmasına müsade edilmiyor.Protestan Kilisesi'de vaftiz edilen herkes bu ayine katılmaya, ayini yönetmeye davet edilebilir. Bu yaklaşım Katoliklercen kabul görmüyor.Son Akşam Yemeği'nin Katolik ve Protestanlar açısından farklı anlamı var. Katolikler için kutsal ekmek İsa'nın bedenini simgeliyor bu sebeple de ekmek adına dua ediliyor. Protestan inancında ise ayin sadece İsa'nın ölümü ve yeniden dirilişini anmak için gerçekleştiriliyor.
Ayinlerde durum
Roma Katolik Kilisesi'nde kutsal sayılan bir çok ayin bulunur. Vaftiz, kiliseye kabul ayini, Efkaristiya (Son Akşam Yemeği), evlilik töreni, günah çıkarma, takdis merasimi, ölmekte olan kimse için düzenlenen ayin gibi. Kilise bu kutsal ayinlerin İsa tarafından da yapıldığını ve Tanrı'nın merhametini onurlandırmak için düzenlendiğini kabul ediyor. Protestan kiliseleri ise sadece iki kutsal ayin düzenliyor. Önemli olanın inanç olduğunu vurgularken bunları Tanrı'nın müjdesinin iletildiği sembolik ayinler olarak kabul ediliyor.
Cennetin Kraliçesi
Katolik inancı İsa'nın annesi Meryem'e ilişkin dogmaları (İsa'ya bakireyken gebe kalması, cennete alınışı) destekleyecek çok az sayıda İncil referansı olmasına rağmen ona "Cennetin Kraliçesi" olarak saygı duyar. Bu dogmatik inanış Protestanlar tarafından kabul görmez. Katolik Kilisesi azizlere saygı göstermek için de ayinler düzenliyor. Kilise tarafından aziz olarak kabul edilmiş ölü kişilere Tanrı'ya inancı sürdürme konusunda yardımcı olmaları için dua edilebiliyor. Katolik Kilisesi'nde olan 4 binin üzerindeki azizin eşyaları da kutsal kabul ediliyor.
Eşyalara ilişkin bu kutsallık inancı Protestanlara göre İncil dışı. Reform düşüncesi her insanın Tanrı'ya doğrudan dua edebileceğine ve etmesi gerektiğine inanıyor.
Evlilik meselesi
Mezheplerin evlilik ve cinsel ilişkiden uzak durmaya ilişkin kuralları da birbirinden farklı. Katolik kilisesinde rahipler evlenemez veya cinsel ilişkiye giremez. Bunun İsa'dan beri böyle olduğuna inanılır.Protestan Kilisesi ise rahiplere getirilen bu yasağı reddeder. Luther 1520'de bu yasağın kaldırılması için mücadele veriyor.1525 yılında da bir rahip olarak, Katharina von Bora adını taşıyan bir rahibe ile evlenir.Evlenip evlenemeyeceği konusunda içten içe kararsızlık yaşar ve "Evliliğim Tanrı'yı memnun edecektir, Papa'yı öfkendirecektir, meleklerin gülmesine, şeytanların ağlamasına sebep olacaktır" demiştir.Evanjelik olarak da adlandırılan Protestan Kilisesi "Tanrı'nın müjdesine uygun" anlamına geliyor ve tek kilise iddiası taşımıyor. Bünyesinde binlerce farklı tarikat var ve her tarikatın kilisesi birbirine eşit kabul edilmekte.
Evanjelizm nedir?
Dinde temel kaynak Kutsal Kitaptır. Kutsal Kitabın otoriter yapısı ön plana çıkmalıdır.
Özellikle bireysel dindarlığın üzerinde durulmalı.İncil mesajı yayılmalı, cemaat yeniden canlanmalı.Markos, Yuhanna, Matta ve Luka tarafından yazılmış olan dört kanonik incilin, 4 tanesinden her birisine Evanjel denmektedir.Evanjelistler, Eski ve Yeni Ahit'e tümüyle inanırlar
Ortodoksluğun ayrışma noktası
Katoliklerde Kutsal Ruh hem Baba'dan hem de Oğul'dan çıkar. Ortodokslar ise yalnızca Baba'dan, İsa aracılığıyla çıktığını iddia eder.Katolikler Papa'nın dünya üzerinde Tanrı'yı temsil ettiğine inanırlar. Papaya “yanılmazlık” ve hatadan muafiyet gibi nitelikler atfedilir.Ancak Protestan ve Ortodokslar bu fikre karşı çıkar.Ortodoks ve Protestanlarda Tanrı'ya “seven ve affeden” gözüyle bakılarak, O'nun “hakim rolü” oynamasına karşı çıkılır.
Hz. İsa'nın affedici rolü ön planda bulundurulur ve Tanrı “sevgi” olarak tanımlanır.
Katolikler İsa'nın doğuşunu 25 Aralık'ta kutlar. Ortodokslar ise 6 Ocak'ta.
Katoliklerde rahiplerin evlenmeleri yasaklanırken Ortodoks kiliseler rahiplerin evlenmesine izin verir.
Ortodokslar kiliselerde resimleri tercih eder, Katolikler ise özellikle batı kiliselerinde heykel veya statülere de yer verir.
Katolikler Roma imparatorluğunun eski düşünce tarzına dayanarak hukuku esas alır.Ortodoks kiliseleri halk tabakasının da idarede yer almasını teşvik eder. Yani Patrik ve Baş Piskopos halktan seçilebilir.Katoliklerde ise tayin “yukarıdan aşağıya” yapılır.
