İstanbul Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından Topkapı Sarayı Konferans Salonu'nda Cumhuriyet'in kuruluşunun 95. yıl dönümü dolayısıyla gerçekleştirilen "İmparatorluktan Cumhuriyete" konferansına katılan tarihçi Prof. Dr. İlber Ortaylı, Osmanlı döneminin son zamanlarını ve Cumhuriyetin ilk yılları arasında yaşanılan ve gün yüzüne çıkmamış olaylardan bahsetti.
Ortaylı ilk olarak Mustafa Kemal Atatürk'ün savaş becerilerinden bahsetti. Gelibolu'da harita kullanmadan savaşı yönettiğini açıklayan Ortaylı, “Bir memleketin sahibi kimse, komutanın da iyisi ondan çıkar. Çıkmazsa o iş yürümez. Mesela, o tarihte Mustafa Kemal Bey dedikleri adam haritasız Gelibolu'yu biliyordu. Balkan savaşı sırasında Gelibolu'da bulundu. Yutmuş araziyi. Araziyi yuttuğu için de haritaya bakmıyor. Çanakkale abartıldığı kadar büyük rakam 250 bin değil. Belki 50 belki 100 bin. Ölülerimizin sayılarını da iyi tutamamışız hala çıkıyor. Fakat şurası bir gerçek ki Türklerin ilk defa bütün şarkta, bütün Ortadoğu'da, bütün İslam dünyasında çok ağır kayıplar verdikleri ve vatan savundukları bir yer” dedi.
Mustafa Kemal Atatürk'ün Samsun'a çıkışını da stratejik hata olarak nitelendiren Ortaylı, Samsun'un coğrafyası, yaşayan insanların farklılıkları gibi konularda yanlış seçim olduğunu ifade etti.
Britanya'nın İstanbul'u 1918 değil de 1914-1915 yıllarında işgal etmiş olması durumunda İstanbul'un halen İngiltere'nin elinde olabileceği ihtimaline değinen Ortaylı, "Böyle bir durumda olunsaydı İstanbul'daki tarihi eserler ancak turist olarak gezilebilirdi" diyerek ekledi:
"Halbuki İstanbul'a 1918'de girdiklerinde iş değişti. Yine koca koca zırhlılarla girdiler ama kazandıkları bir Pirus zaferiydi, tükenmişlerdi. İngiltere yerli Rumlara ve Yunanistan'a güveniyordu. Fransızlarsa güneyde yaptıkları gibi Ermenileri jandarma olarak tutmuşlardır, tabi bunlar tükenmiş kuvvetler."
Britanyalı bir bürokratın Türkiye'nin genç bir diplomatına "Türkiye zenginliğinin farkında değil" dediğini aktaran Ortaylı, İstanbul'u 1918'de işgal eden İngiltere'nin durumuna ilişkin, şunları kaydetti:
"İngiltere tükenmişti, 4 sene harp ediyorsun, para sistemi çökmüş, banka sistemi çökmüş, böyle bir dünyanın ortasında Türkiye çok akıllıca yeniden bir mücadelenin içine girdi ve devam etti. Bu hiç de kolay bir şey değil."
Hem Doğu'yu hem de Batı'yı bilen entelektüel sınıfın savaşlarda kaybedildiğini ve bunun halen telafi edilemediğini söyleyen Ortaylı, "Doktorumuz, mühendisimiz, muhasebecimiz, eczacımız var ama bu iki dünyayı da tanıyan entelektüelimiz yok" dedi.
Türkiye'nin hem Doğu'yu hem de Batı'yı tanıyan bu entelektüel sınıfın oluşmasını sağlamak zorunda olduğunun altını çizen Ortaylı, "Bu temenniyle mukaddes Cumhuriyetimizin bir yıl dönümünü daha kutluyorum" diye konuştu.
