İmam-ı Hanbeli (Ahmed bin Hanbel)'in kendi usulüne göre şer'i delillerden çıkardığı hükümlere ve gösterdiği yola Hanbeli Mezhebi denir. Ehl-i sünnet itikadında olan müslümanlardan, amellerini yani ibadet ve işlerini, bu mezhebin hükümlerine uyarak yapanlara Hanbeli denir. Hanbelilik olarak da anılır. Günümüzde körfez ülkelerinde Irak, Kuveyt, Bahreyn ve Suudi Arabistan'da mensupları bulunmaktadır.
HANBELİ MEZHEBİ NASIL ORTAYA ÇIKTI?
Ahmed bin Hanbel, İslam devletinin sınırlarının genişlemesi ve artık İslami kuralların saf haliyle yeterli olmamasından dolayı gerekli yerlerde aklın kullanımını savunan Mutezililere karşı çıkmıştır. Ahmed bin Hanbel'e göre "Kur'an'da yazılanlar ya da hadisler dışında hiçbir şey yoktur." Her konunun çözümü için gerekli olan şeyler bu ikisinde vardır. Ahmed bin Hanbel'in Halife Me'mun'un adamları tarafından sorguya çekildiğinde yalnız Kur'an'dan ayetler ve hadisler okuyarak cevap verdiği, onlardan anlam çıkarmaları redettiği, kendisine deliller gösterilmek istendiğinde sustuğu, böylece bunu dini itikad bakımından bir "bid'at" telakki ederek karşı koyduğu bilinmektedir.
İmam Hanbel'in ölümünden sonra ağırlığı azalan mezhep, Abdülkadir Geylani, İbni Teymiyye gibi İslam Alimlerinin bu mezhepte ibadet yapmasıyla tekrar canlanmıştır.
HANBELİ MEZHEBİNDE ÖNEMLİ HUSUSLAR
Hanbeli mezhebi'nde Kur'an ve Hadis kaynağı önde gelir. Kitap ve sünnet te kesin bilgi yoksa, karşıtı bulunmayan sahabi sözü ile doğrultusunda uygulanır. Karşıtlık varsa, Kur'an ve sünnete en yakını tercih edilir. Daha kuvvetli bir delil yoksa, gönderilmiş haber, kıyas'a tercih edilir. Kıyasa en son başvurulur. Hanbeli mezhebi sünnet ve hadis hususunda nakil ve rivayete ağırlık veren bir ekoldür. Rivayet ve nakil ise lafız ile rivayet, mânâ ile rivayet olarak iki şekilde isnad edilir.
Bunun yanıında İmam-ı Hanbeli (Ahmed bin Hanbel)'in derslerinde dikkati çeken üç husus şudur.
a) Onun meclisine ciddiyet, vakar, tevazu ve ruhî huzur hâkimdi. Kendisi şaka ve alay etmeyi sevmezdi.
b) Dersinde, ancâk hadisleri rivayet etmesi istendiği zaman anlatırdı. Hadis rivayetinde hafızasına güvenmez, Hz. Peygamber'e söylemediği şeyi isnad etmemek için yazılı metne bakarak nakiller yapardı. Kendisine sorulmadıkça konuşmazdı.
c) Verdiği fetvaların yazılıp nakledilmesini menederdi. Ona göre yazılması gereken ilim, ancak Kitap ve Sünnet'ten ibaret idi. Ahmed b. Hanbel'in görüşü bu olmakla birlikte öğrencileri kendisinden ciltler dolusu kitaplar rivayet etmişlerdir(Zehebî, Tercemetü Ahmed b. Hanbel, Müsned'in baştarafı, Mektebetü'l-Maarif tab'ı, Mısır, t.y.); Ebû Zehra, a.g.e., s. 437).
