Kaddafi'nin devrilmesinin ardından oluşturulan Milli Genel Kongre'nin (MGK) kurduğu hükümete General Halife Hafter ve ona bağlı güçler 2014 yılında darbe girişiminde bulundu. Bu girişimin başarısız olmasının ardından, daha sonra anayasa mahkemesi tarafından iptal edilen 2014 seçimlerinden çıkan milletvekillerinin bir kısmı Tobruk'ta toplandı.
Böylece biri Tobruk'ta Temsilciler Meclisi (TM), diğeri Trablus'ta Milli Genel Kongre (MGK) olmak üzere iki meclis dolayısıyla da birbirine rakip iki siyasi güç ortaya çıktı.
Üçüncü siyasi güç ise ülkedeki kaosun aşılamaması sonrası Birleşmiş Milletler'in (BM) girişimiyle kurulan Ulusal Mutabakat Hükümeti (UHM). Merkezi Trablus olan UMH, Aralık 2015'te, Fas'ın Suheyrat kentinde varılan Libya Siyasi Anlaşma'sı uyarınca kuruldu.
Darbeci General Hafter'in baskıları nedeniyle Tobruk'taki TM'nin, BM tarafından desteklenen UMH'ye güvenoyu vermemesiyle siyasi kriz derinleşerek devam etti.
UMH lehine kendisini feshettiğini açıklayan MGK'ya bağlı Halife el-Guveyl başbakanlığındaki Ulusal Kurtuluş Hükümeti de ülkedeki krizin çözülemediğini öne sürerek, Ekim 2016'da Trablus'ta yeniden faaliyete başladı.
Siyasi ve askeri anlamda birçok sorunun yaşandığı Libya'da halihazırda 3 farklı siyasi yönetim bulunuyor.
-Yönetimlerin "meşruiyet dayanakları ve siyasi söylemleri"
Demokratik, bütün ve istikrarlı bir Libya'yı savunan UMH hükümeti, ülkedeki meşruiyetini BM gözetiminde Libyalı taraflar arasında yapılan Suheyrat Anlaşması'ndan aldığını belirtiyor. UMH, BM başta olmak üzere birçok uluslararası aktör tarafından tanınmasını da meşruiyetinin diğer bir dayanak noktası olarak açıklıyor.
2014'te yapılan seçimle oluşturulan Temsilciler Meclisi tarafından seçilen Abdullah Sini'nin başbakanlığındaki hükümet ise genel olarak Temcilciler Meclisi tarafından silahlı güçlerin başına getirilen Halife Hafter'in gölgesinde kalıyor.
UMH ve MGK'yı gayrimeşru, bunlara bağlı grupları ise "terörist" şeklinde nitelendiren Hafter, siyasi söylem olarak "birleşik, terörden arındırılmış ve istikrarlı bir Libya" istediğini iddia ediyor.
MGK'ya bağlı yönetimin başındaki Guveyl de seçimle göreve gelen MGK tarafından atanmasından yola çıkarak meşruiyet iddiasında bulunuyor.
TM'yi, 2014'te yapılan seçimlerin anayasa mahkemesi tarafından iptal edilmesi kararına dayanarak geçersiz gören Guveyl, ayrıca Suheyrat Anlaşması'nı da imzalamadığını beyan eden Ulusal Kurtuluş Hükümeti tarafında yer alması sebebiyle UMH'yi de meşru hükümet olarak görmüyor.
- Libya'daki silahlı güçler kimler ve nasıl ortaya çıktı?
Libya halkı ile Kaddafi karşıtı askerlerden oluşan devrimci yapılar ise Kaddafi'ye bağlı kuvvetlerin depolarından silah temin ederek güçlendi. Zamanla organize silahlı yapılara dönüşen devrimci güçler için ​2014 yılı bir kırılma noktası oldu.
Emekli General Hafter'in ülkedeki meşru yönetime darbe girişimi sonrası devrimciler, "Hafter'i destekleyenler ile seçilmiş yönetimden yana duranlar" olarak ikiye ayrıldı.
Kaddafi döneminde Libya'nın doğusunda görev yapmış olan Hafter'in, darbe girişiminin ardından Tobruk'a gidip eski nüfuzunu kullanarak doğu bölgesindeki güçlerin desteğini almasıyla silahlı yapılar fiilen bölünmüş oldu.
Göreve başlamasının ardından ülkenin batısındaki devrimci silahlı grupların bir kısmı UMH'ye destek vererek, onun bünyesine katıldı.
Bunun yanı sıra silahlı grupların bazıları UMH ile politika temelinde bir ilişki yürütmeyi tercih ederken bir kısmı da UHM'nin meşruiyetini kabul etmeyerek varlıklarını sürdürdü.
Libya'da silahlı güçlerin hemen hepsi savunma bakanlığı, içişleri bakanlığı ve genelkurmay başkanlığı gibi resmi kurumlar çatısı altında devlete bağlı olarak faaliyet gösteriyor. Ancak siyasi olarak farklı tarafları destekleyen birçok silahlı yapı, siyasi tarafların birtakım politikalarını desteklerken aynı zamanda bazı politikalarına karşı durabiliyor.
Siyasi olarak bir tarafa yakın olan silahlı bir güç, yeri geldiğinde diğer taraflar ile aynı doğrultuda tavır ve eylem içinde bulunabiliyor. Söz konusu durum sebebiyle silahlı gruplar, siyasi ya da ekonomik gerekçelerle taraf değiştirebiliyor.
UMH'nin meşru otorite olarak kabul gördüğü Trablus, Misrata ve Sirte gibi şehirlerde mutabakat hükümetini destekleyen güçler ile desteklemeyen veya tarafsız duran güçler Hafter'e karşı ortak hareket edebiliyor. Bununla birlikte söz konusu güçler zaman zaman çeşitli sebeplerle kendi aralarında da karşı karşıya gelebiliyor.
Öte yandan mevcut yapılarını devam ettirebilmek ve güvenlik gibi gerekçelerle dışarıya kapalı olmalarından dolayı birçok grubun silah güçleri ve milis sayıları hakkında net bilgiler bulunmuyor.
- UMH'yi destekleyen silahlı güçler
Caydırıcı Güç (Kuvvatu'r-Rad'ı): Selefi çizgideki bir yapı olarak bilinen grubun başında Teğmen Abdurrauf Kara bulunuyor. Trablus'ta etkin olan grup genel olarak kentin asayişiyle ilgileniyor. Siyasi olarak herhangi bir tarafın yanında net bir tavır almayan yapı, halihazırda UMH İçişleri Bakanlığına bağlı olarak hareket ediyor.
Trablus Devrimcileri Tugayı: Teğmen Haysem Et-Tacuri'nin başında bulunduğu grubun anakarargahı Trablus'un doğusunda yer alıyor. İçişleri Bakanlığına bağlı olduğunu beyan eden grup, halihazırda Merkezi Emniyet Teşkilatı ismiyle faaliyet gösteriyor.
Ebu Selim Tugayı: Abdullah Gıneyva El-Kikli'nin liderliğini yaptığı güç, Trablus merkezde faaliyet gösteriyordu ancak son zamanlarda varlıkları gerildi.
Bunyan el-Mersus Operasyonu Güçleri: Sirte'nin terör örgütü DEAŞ'tan temizlenmesi amacıyla UMH çatısı altında oluşturulan Bunyan el-Mersus Operasyonu'na 20 ila 25 civarında silahlı grup destek verdi. General Beşir el-Kadi komutasında kurulan Bunyan el-Mersus yapısı, operasyonun bitmesinin ardından bütünlüğünü koruyor. Söz konusu grupların ana merkezi Misrata kentiyken Trablus ve Sirte'de de kuvvetleri bulunuyor. Yapı içerisinde UMH'yi destekleyenlerin yanı sıra Marsa Tugayı gibi desteklemeyenler de bulunuyor.
Halbus Tugayı: Misrata merkezli gruba Beşir Abdullatif liderlik ediyor. Trablus'taki en güçlü iki Misratalı gruptan biri olan Halbus Tugayı, kentin doğu çevresinde konuşlanmış durumda. Ayrıca Misrata'da da gücü bulunan tugay net beyanlarda bulunmamasına rağmen şimdiye kadar UMH yanlısı bir yol izledi.
Mahcub Tugayı: Halbus Tugayı'ndan sonra Trablus'taki en güçlü Misratalı silahlı güç konumunda bulunuyor.
3. Güçler: Komutanı Cemal et-Tireyki olan ve Libya'nın güneyindeki Şerara Petrol Kuyularını koruyan ve Sebhe kentinde etkin olarak faaliyet gösteren 3. Güçler, UMH'ye bağlı olarak hareket ediyor.
El-Buni: Mitiga Havaalanı'nın büyük bölümünü kontrol eden grup, siyasi yapılara mesafeli durmayı tercih ediyor. Havaalanının diğer bölümünü ise Abdurrauf Kara'nın grubu olan Caydırıcı Güçler elinde bulunduruyor.
Canzur Suvarileri: Çoğunluğunu Berberilerin oluşturduğu Canzur Suvarileri Trablus'un batısındaki Canzur bölgesinde konumlanmış durumda.
- Tobruk'taki yönetimi destekleyen güçler
Libya Silahlı Güçleri: Halife Hafter liderliğinde kurulan silahlı güçler içinde Libya'nın önceki rejiminden subaylar ve askerler bulunuyor. Bu grup, eski orduya bağlı kara, hava ve deniz kuvvetlerini bünyesinde bulunduruyor.
Ceyş el-Kabail: Hafter tarafında yer alan ancak resmi olarak orduya bağlı bulunmayan grup, Trablus'un batısındaki Verşafene bölgesinde faaliyet gösteriyor.
Zintan Tugayları: Kaddafi güçlerine karşı savaşan Cebel Garbi ( Batı Dağı) bölgesinden gelen aşiretlerden oluşan Zintan Tugayları, Hafter ile aynı düzlemde hareket ediyor. Bununla birlikte Usame Cuveyli liderliğindeki yapının zaman zaman UMH ile de temasa geçtiği iddia ediliyor.
Verşafene Güçleri: Hamza es-Saburtu liderliğindeki güçler Hafter ile birlikte hareket ediyor. Grup, daha ziyade Verşafane bölgesinde varlık gösteriyor.
- UMH'yi desteklemeyen Hafter karşıtı güçler (MGK'ya yakın)
Haras el-Vatani: General Mahmud Ezgal liderliğinde UMH öncesi MGK tarafından kurulması kararlaştırılan çatı örgütlenme, kuruluşunu bir süre önce ilan etti. MGK tarafından Haras el-Vatani'nin kendilerine bağlı olduğu iddia edilse de gruptan bunu doğrulayan bir açıklama gelmedi. Grup, halihazırda Trablus'ta faaliyet gösteriyor.
Marsa Tugayı: Sıddık Ebu Şefşufe'nin liderliğini yaptığı grup, Trablus Uluslararası Havalimanı'nı kontrol altında tutuyor. Marsa Tugayı daha önce Fecri Libya ile birlikte hareket ediyordu.
İhsan Tugayı: Liderliğini Tarık Durman'ın yaptığı grup, Trablus'ta faaliyet gösteriyordu. Ancak devlet konuk evlerinde Ulusal Kurtuluş Hükümeti Başbakanı Halife el-Guveyl'i savunarak çatışmaya girmesinin ardından Trablus'tan çıkartıldığı biliniyor.
- Tarafsız konuma yakın Hafter karşıtı güçler
Bingaziyi Savunma Seriyyeleri: Bingazi'yi Savunma Seriyyeleri, Temsilciler Meclisine (TM) bağlı güçler tarafından kuşatılan Bingazi Devrimcileri Şura Konseyi unsurlarını kurtarmak amacıyla 2 Haziran'da kuruldu. Grubun liderliğini General Mustafa Çerkezi yürütüyor.
Bingazi'yi Savunma Seriyyeleri Petrol Hilali bölgesini Hafter'den aldıktan sonra UMH'ye teslim etti.
Ömer Muhtar Tugayı: Ziyad Belam komutasında bulunan ve devrimin tüm kazanımlarını savunan bir çizgide hareket eden grubun, UMH Savunma Bakanı Mehdi Bergusi ile de ortak zeminde buluştuğuna dair iddialar var.
Bingazi Devrimcileri Şura Konseyi: 17 Şubat Devrimcileri gibi Bingazili grupların kurmuş olduğu konseyin, varlıklarını ve devrimi savunma eksenli bir mücadele yürüttükleri biliniyor. Konsey, Halife Hafter'e karşı savaşıyor.
Derne Devrimcileri Şura Konseyi: Derne şehrindeki devrimcilerin oluşturduğu konsey, Halife Hafter'e karşı mücadele ediyor.
Libya'nın güney bölgesinde yoğun olarak yaşayan Tuareg ve Tebu kabileleri ise genel anlamda tarafsız duruyorlar. Fikir olarak yakın oldukları taraflarla eylem birliği içinde olmadıkları biliniyor.
