Türkiye-ABD arasındaki gerilim tırmanırken Türkiye'nin batıya alternatif olarak doğu ülkeleriyle işbirliği ihtimali kamuoyunda tekrar yüksek sesle tartışılmaya başlandı. Konuyu Star'dan M. Emin Üçer'e değerlendiren Shanghai Üniversitesi'nden Tuğrul Keskin'e göre Çin'in Türkiye'ye güvenmesi ve müttefik olması zor çünkü Türkiye ne kadar kızsa da 1952'den beri NATO'da ve ABD ile hareket ediyor.
İşte Keskin'in o açıklamaları:
-Çin'in müttefiklerine yaklaşımı nasıl?
Batının aksine Çin müttefik ülkelerin iç politikalarına karışmıyor. Agresif davranmıyor. Çin'in genel dış politikası bu. Fakat ben bu tutumun sürdürülebilir olduğunu düşünmüyorum, ileride değişebilir. Yatırım yaptığı ülkelerde darbeler, iç savaşlar yaşanıyor. Bu sıkıntı.
-Türkiye ile Çin müttefik olabilir mi?
Çin dışarıya güvenen bir ülke deği. İlişkilerinin iyi olduğu Pakistan'a da, Rusya'ya da güvenmez. Türkiye ise 1952'den bu yana NATO'da bulunan bir ülke. Şimdi ne kadar kızsa da hep ABD ile birlikteydi. Çin bunu görüyor. Bu şartlar altında Türkiye'ye güvenmesi zor. Fakat Türkiye Çin'in işbirliği yapması iki ülke için de karşılıklı fayda sağlar.
-Türkiye'nin Çin'e ne gibi bir faydası olabilir?
Çin, milliyetçi bir ülke. Batı da bunu bildiği için etnik yanlarını kaşıyor. Uygur sorununu kaşıyor, Tibet'i kaşıyor, Tayvan sorununu kaşıyor... Çin sorunlarının çoğunu halletti, fakat Uygur sorunu halen önemli bir engel olarak önlerinde duruyor. Türkiye bu noktada önemli bir ülke. Fakat Türkiye hükümetinin bir tutumu oldu Mesut Yılmaz döneminde. Doğu Türkistan bayrakları ve toplantıları yasaklandı ve Doğu Türkistan hareketleri Amerika'ya kaydı. ABD zaten hazır bekliyordu. Türkiye'nin Çin ile ilişkilerinin iyi olması, Çin'deki Müslümanlar'ın daha iyi yaşamasını sağlar. Yalnızca Uygurlar da değil, Kazaklar, Kırgızlar, Salarlar, Çinli Müslümanlar... Ortak bir ilişki ve anlayışın geliştirilmesi Çin için de Türkiye için de, orada yaşayan Müslümanlar için de iyi olur.
-Türkiye ile Çin ilişkilerini geliştirmeye yönelik çalışmalar var mı?
Çin'de Türkiye Araştırmaları Merkezi kuruldu, burada araştırmalar yapılıyor, Türkiye'yi tanıyan insanlar yetişiyor. Aynı şekilde Türkiye de Çin'e öğrenci gönderiyor. 20-22 Haziran tarihlerinde Shanghai Üniversitesi olarak Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi ile birlikte Kapadokya Üniversitesi ev sahipliğinde Ortadoğu ve Çin konulu toplantılar düzenleyeceğiz. Ekonomik gelişim, sosyal ve politik işbirliği konularını detaylıca değerlendireceğiz.
Keskin'in diğer açıklamaları şu şekilde:
TÜRKİYE'NİN BATI TARAFINDAN İTİLDİĞİ DURUM PEK İYİ DEĞİL
- ABD ile yaşanan sıra dışı gerginliğin ardından Türkiye'nin NATO üyeliği de tartışılmaya başlandı. Sizce NATO iyi bir müttefik mi?
Soğuk savaşın bir ürünü olan NATO, Sovyetler Birliği ve Sosyalizm'e karşı kuruldu. Türkiye de 1952 yılından sonra dahil olduğu bu yapıya bağımlı oldu. Kurumlarımız ona göre şekillendirildi, okullarımız dahi NATO'ya göre kuruldu. Örneğin; Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) ve Atatürk Üniversitesi'nin kuruluş kararı NATO toplantısında alındı. Boğaziçi Üniversitesi de bu çerçevede yeniden yapılandırıldı. Amaç Sovyetler'e karşı Amerikan eğitim sisteminin yerleştirilmesiydi. Karşılıklı öğrenci değişimleri yaşanmış, bu sırada bir çok Amerikalı da Türkiye'ye gelmiş. Bugün Washington'da Amerika'nın Sesi radyosunun Kürtçe bölümünün başındaki isim Michael Chyet bile 73-80 arası Amerikan bursuyla Türkiye'de bulunmuş bir isim. Kürtçe-İngilizce ilk sözlüğü çıkartan kişi. Washington Kürt Enstitüsü'nün kurucusu. Türkiye'nin sorun yaşadıkları da dahil bütün Kürt hareketlerinin bir numaralı destekçisi. Böyle bir yapıdan medet ummak ne kadar doğru?
JOHN BASS'IN TÜRKİYE'Yİ TANIMAK GİBİ BİR DERDİ OLMADI
- NATO'dan ayrılmak Türkiye'yi Rusya ve İran'ın saldırılarına açık hale getirmez mi? Riskli değil mi sizce?
Öncelikle ben İran'ın da Rusya'nın da Türkiye'ye düşman olduğunu düşünmüyorum. Tabii dostu da değiller. Herkes kendinin dostu. Türkiye'de bu güne kadar darbeleri kim yaptı? Bizimkilerin hatası sorunları yalnızca Bass'a bağlamaları. Elçiye yani. John Bass Washington'dan izinsiz hiçbir şey yapamaz. Genç bir memur ve tam bir sistem adamı. Tabi Amerikan bürokrasisindeki bu tipolojideki bürokratlar eskilere nazaran daha dar görüşlü ve daha az bilgili ve popüler kültür ürünü. Eskinin ABD'li bürokratları kurttu, mesela bir Graham Fuller, Paul Henze, Morton Abramowitz... Bunlar ise 1990'ların bürokratları. Bu yeni bürokratların bir çoğu Orta Amerika'dan, orta sınıfa ait beyaz ailelerin çocukları. Yalnızca Amerika'nın çıkarları çerçevesinde düşünen, biraz da ırkçılık boyutu olan insanlar. Türkiye'yi tanımıyorlar, tanımak gibi bir dertleri de yok. Her söylediklerini yaptırabileceklerini düşünüyorlar Türkiye gibi ülkelere. Yaptıramazlarsa, ordu gücüyle ezmeye.
ABD, AK PARTİ'Yİ BEYAZ TÜRKLER'E TERCİH ETTİ
-ABD'nin Cumhurbaşkanı Erdoğan'a karşı tavrının olumsuz yönde değiştiğini gözlemliyoruz. Bunun sebebi nedir sizce?
AK Parti öncesi Türkiye'de Amerika ile muhatap Beyaz Türkler idi. İstanbul Burjuvası, yazarlar, işadamları, akademisyenler Amerika ile doğrudan iletişim kurarlardı. Fakat Erdoğan iktidara geldikten sonra Beyaz Türkler bu iletişim kanallarının dışında kaldı. AK Parti tek başına iktidara gelerek "Artık Yeni Türkiye'nin sahibi biziz" deyince Amerika doğrudan Erdoğan ile muhatap olarak iyi ilişkiler geliştirdi. Türkiye'yi veya AK Parti'yi sevdiğinden yapmadı bunu tabi ABD, pragmatist bir tutum takındılar. Bugün yaşanan gerginliğin ana sebebi, ABD'nin Suriye'nin kuzeyinde bir Kürt devleti kurmak istemesi ve Türkiye'nin buna karşı çıkması. İkili ilişkide yaşanan diğer tüm olaylar bununla bağlantılı. AK Parti Trump'a fazla güvendi ve sistemi görmezden geldi. Oysa ABD'de hükümet değil, sistem güçlüdür, yani devlet.
-Çin'e bu noktada nasıl bakmalıyız? Çin nasıl yönetiliyor?
Çin'i anlayabilmek için Çin Komünist Partisi'ni anlamak gerekiyor. Batı Çin'i 'Neden demokrasi yok' diyerek eleştiriyor. Aslında Çin'de dört parti var fakat hepsi Komünist Parti'nin altında. Bu da bir çeşit demokrasi. Batılıların tıpkı İslami yönetim şekillerini eleştirdiği gibi. Biz İslam'da demokrasi var veya yok diyemeyiz. İslam farklı bir sistem, batının algıladığı demokrasi farklı bir sistem, Çin'in anladığı farklı bir sistem. Dünyanın bütün ülkelerindeki ekonomik gelişmişlik ve öncelikler aynı değil ki batılıların algıladığı şekilde demokrasi terimini kullanabilelim. Afganistan'ı kadın hakları sebebiyle eleştiriyorlar mesela ama Afganistan'daki durum İsveç'le bir değil ki. Afganistan'daki insanın önceliği hayatta kalmak ve karnını doyurmak. Sen gelip bu insanların hiçbir derdi yokmuş gibi yaptığın filmlerle Afganistan'da kadın haklarını geliştirmeye çalışıyorsun. İsveç'te ortaya koyduğun kadın hakları algısıyla Müslüman ülkeleri eleştiriyorsun. Afganistan'daki her türlü insan hakları ihlallerine sebep olan, herşeyden önce batıdır.
GELECEK NE AVRUPA, NE DE ASYA'DA. GELECEK AFRİKA'DA
-Çin'in son yıllarda Afrika'da yapılanması ve yatırımları göze çarpıyor. Çin de batılılar gibi Afrika'da sömürgeci anlayış mı güdüyor?
Çin'in batı gibi emperyalist olduğunu düşünmüyorum. Afrika'da kaynaklardan, iş gücünden faydalanıyorlar, orayı aynı zamanda iyi bir pazar olarak da görüyorlar. Bunlar normal, yatırım yapıyorlar. Binlerce Afrikalı öğrenci burslu olarak Çin'e getirildi, üniversitelerde okuyorlar. Gelecek Avrupa veya Asya'da değil, Afrika'da. En genç nüfus onlarda.
Çin Devlet Başkanı Xi Jinping "Biz hangi kalkınma düzeyinde olursak olalım, Çin hiçbir zaman emperyalist olmayacaktır" dedi. Bu söylemin önemli olduğunu düşünüyorum.
-Ortadoğu'ya bakışı nasıl Çin'in?
Çin için 2002-2012 yılları Afrika'ya açılım dönemiydi. 2012'den bu yana Xi Jinping döneminde ise Latin Amerika ve Ortadoğu'ya açılmaya başladı. Bölgedeki varlığı zamanla daha da kuvvetlenecektir.
