Lübnan'ın başkenti Beyrut'a geçen Salı günü meydana gelen ve en az 100 kişinin ölümüne, binlerce kişinin de yaralanmasına sebep olan şiddetli patlamanın mantar bulutu oluşturması, “nükleer saldırı” iddialarını gündeme getirirken, patlamanın 4,5 şiddetinde deprem etkisi oluşturduğu ileri sürüldü. Öte yandan patlamaya neden olan amonyum nitratın Beyrut Limanına nasıl ulaştığı konusu da netlik kazandı.
Beyrut'ta Salı günü yerel saatle 18.00 sularında büyük bir patlama meydana geldi. Ürdünlü deprem bilimciler, patlamanın 4.5 şiddetinde bir deprem etkisi yaratttığını söyledi.
Patlama, Beyrut'tan 240 kilometre uzaklıktaki Kıbrıs Adası'nda dahi hissedildi. Eski BBC muhabiri, TV sunucusu Emilia Papadopoulos patlamayı, Kıbrıs'ın Limasol kentinde hissettiklerini, evlerin pencerelerinin titrediğini söyledi.
Patlamanın şiddetiyle arabalar takla attı, trafik tabelaları yerinden söküldü.
En az 100 ölü, 4 bin yaralı
Lübnan Kızılhaçı, başkent Beyrut'un liman bölgesinde dün meydana gelen şiddetli patlamada şimdiye kadar 100'den fazla kişinin hayatını kaybettiğini, 4 binden fazla kişinin de yaralandığını açıkladı.
Kızılhaç yetkilileri, arama-kurtarma ekiplerinin çalışmalarına devam ettiğini söyledi. Yaralı sayısının yüksek olması nedeniye can kaybının artmasından endişe ediliyor.
300 bin kişinin evsiz kaldı
Beyrut Valiliği, 100'den fazla kişinin de kayıp olduğunu duyurdu. Patlamanın kurbanları için ülkede Çarşamba günü ulusal yas ilan edildi.
Beyrut Valisi Marvan Abud da AFP'ye yaptığı açıklamada patlamanın Beyrut'un yarısının hasar gördüğünü ve yaklaşık 300 bin kişinin evsiz kaldığını söyledi
Vali Abud maddi hasarın da 3 ila 5 milyar doları bulduğunu tahmin ettiklerini belirtti. Abud, bu sayıya mühendislerin ve teknik ekibin yaptığı inceleme sonucu ulaştıklarını belirtti.
Öte yandan Lübnan Sağlık Bakanı Hamad Hassan, ülkedeki hastanelerde kritik durumda olan hastaların tedavisi için yeterli yatak ve ekipman olmadığını açıkladı.
Patlamanın nedeni ihmalkarlık
Lübnan Savunma Bakanı Zeyne Aker, Twitter hesabından yaptığı açıklamada, "Bu büyük ihmalin üzerinden 6 yıl geçti. Evet, sorumlular cezalandırılacak" ifadelerini kullandı.
Lübnan Cumhurbaşkanı Michel Aoun, patlamaya, 6 yıldır liman bölgesinde yeterli güvenlik önlemi alınmadan tutulan 2 bin 750 ton amonyum nitratın yol açtığını ve bunun kabul edilemez olduğunu söyledi.
Michel Aoun hükümetin olağanüstü hal (OHAL) ilan edilmesi gerektiğini söyledi. Bakanlar Kurulu'nun bugünkü toplantısında iki hafta OHAL ilan etmesi bekleniyor.
Lübnan Televizyonu OTV'ye konuşan liman müdürü Hassan Koraytem ise amonyum nitratın limandan çıkarılması konusunda yetkililerin verdiği emirlerin uygulanmadığını söyledi.
Koraytem, amonyum nitratın altı yıl önce mahkeme kararıyla limandaki bir depoya konduğunu fakat hem gümrük yetkilileri hem de Dışişleri Bakanı'nın bu maddenin limandan çıkarılması ya da ihraç edilmesi yönündeki talimatlarının uygulanmadığını kaydetti.
Patlama nasıl oldu?
Lübnan Savunma Meclisi, patlamanın kaynağının limanda bir depoda tutulan 2 bin 750 ton amonyum nitratın olduğu duyurdu.
Aynı bilgiyi teyid eden Lübnan Başbakanı Hasan Diyab da tehlikeli bir madde olan amonyum nitratın gerekli güvenlik önlemleri alınmadan depolanmış olduğunu belirtti.
Medyada yer alan haberlere göre, 2014'te limandaki 12 nolu depoya taşınan 2 bin 750 ton amonyum nitrat o halde bırakıldı.
Lübnan Savunma Meclisi raporuna göre, deponun kapısındaki arıza nedeniyle Liman yetkilileri nöbetçi sayısını arttırıp onarımını yapmaya karar verdi. Ayırca deponun duvarlarında da bir insanın rahatça içeri girebileceği kadar oyuklar açıldığı belirtildi.
Patlamanın da bu onarım esnasında yapılan lehimleme çalışması esnasında meydana geldiğinden şüpheleniliyor.
Patlamada neden mantar bulutu oluştu?
Kilometrelerce uzaklıktaki evlerin camlarını kıran, arabaları havaya uçuran ve kenti savaş alanına çeviren patlamadan sonra kentte büyük bir kaos yaşandı.
Kentin üzerini büyük bir duman ve toz tabakası kaplarken, patlamaları ne olduğunu anlamaya çalışan insanların çığlıkları ve sirenler izledi.
Sosyal medyada paylaşılan görüntülerde mantar bulutu oluşması, nükleer bir patlama olduğu şeklinde iddialara yol açtı.
Ancak uzmanlara göre yeterince güçlü meydana gelen herhangi bir patlatma veya tutuşma da aynı etkiyi üretiyor.
Washington Post'a konuşan Middlebury Uluslararası Araştırmalar Enstitüsü'nde silah kontrol uzmanı Jeffrey Lewis, patlamalara alışkın olmayan kişilerin olayı bir nükleer saldırı sanabileceğini ama Beyrut'ta nükleer saldırı yaşanmadığını belirtti.
“Nükleer patlamalarla ilişkilendirdiğimiz bazı şeyler, sadece patlamalarla ilişkilidir” diyen ABD'li uzman Lewis söz konusu bulut görüntüsünün havadaki nemi yoğunlaştıran şok dalgasının basıncından kaynaklandığını ifade etti.
Lewis, “birkaç yüz ton TNT” ye denk gelen patlamanın büyüklüğünün tahminlerine yakın olduğunu ancak amonyum nitratın TNT kadar güçlü olmadığını söyledi.
Öte yandan Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde (MIT) nükleer sistemlerde çoğaltma üzerine çalışan Vipin Narang de, dün Twitter'da yaptığı bir paylaşımda, “Nükleer silahları çalışıyorum. Bu nükleer değil” yazdı.
New Mexico Üniversitesi'nde doktora adayı Martin Pfeiffer de atom bombası iddialarını kesin bir dille reddederek, “Bunun nükleer olmadığı açık” dedi.
Pfeiffer'e silah araştırmacılarının "Wilson Bulutu” diye isimlendirdiği bu tip bulutların, nemli hava sıkıştığında ve içindeki su yoğunlaştığında ortaya çıktığını anlattı.
Beyrut'u yerle bir eden
patlayıcı nereden geldi?
Lübnan basını, Beyrut Limanı'nda yaşanan patlamaya neden olan amonyum nitratın şu ana Güney Kıbrıs'ta yaşayan Rus iş adamı Igor Grechushkin tarafından 23 Aralık 2013'te terk edildiğini ve 6 yıl boyunca limanda depolandığını yazdı.
Haberlere göre MV Rhosus adlı gemi içindeki 2 bin 270 ton amonyum nitrat ile Eylül 2014'te Gürcistan'ın Karadeniz limanı Batum'dan Mozambik'e doğru yola çıktı.
Rus kaptan Boris Prokoschew yönetimindeki gemide 8 kişilik Ukraynalı mürettebat bulunuyordu.
Türkiye Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, söz konusu amonyum nitratları taşıyan geminin 6 yıl önce İstanbul Boğazı'ndan da geçtiğini açıkladı.
23 Ekim 2013'te Beyrut Limanı'na gelen 1986 Japonya yapımı MV Rhosus gemisi, teknik arızalar nedeniyle limanda beklemek zorunda kaldı.
Gemiye limanda “operasyonel kuralların ağır ihlali” ve mürettebatın maaşlarının ödenmemesi gerekçesiyle el konuldu.
Rus kaptan Boris Prokoschev ve geminin üç mürettebatı bu gerekçelerle Lübnan'da gözaltına alındı. Kaptan Prokoschev, geminin Beyrut'ta durmaya zorlayan teknik sorunlar yaşadığını belirterek Uluslararası Taşımacılık İşçileri Federasyonu'na (ITF) konuyla ilgili başvuruda bulundu. Lübnanlı yetkililer, başlangıçta geminin limandan ayrılmasına izin vermedi.
Ancak bir yıl sonra denizcilerin ülkeyi terk etmelerine izin verildi. Daha sonra 2014'te Lübnan'daki liman yetkilileri geminin yükünü limandaki 12 numaralı depoya çektiler.
Lübnan'da Amonyum nitratın, bu limanın en önemli üçüncü ürünü olduğu belirtiliyor.
Rus basınına konuşan Kaptan Prokoshev, "Gemiye el koymak ve gemiyi barındırmak için ücret talep etmek yerine gemiden hemen kurtulmaları olmaları gerekiyordu. İkincisi, burada amonyum nitrattan bahsediyoruz. Bunu tarımsal alanlar için kullanabilirlerdi. Kimse iddia etmiyordu, yani kimseye ait değildi” dedi.
İddialara göre gemi sahibi Rus iş adamı Igor Grechushkin de, projeye olan ilgisini yitirince mürettebata maaş ödemedi ve patlamaya yol açan amonyum nitrat 6 yıl boyunca limanda kaldı.
Amonyum nitrat nedir?
Tarihte de birçok kez amonyum nitratın sebep olduğu ve yüzlerce insanın öldüğü patlamalar meydana geldi. Peki amonyum nitrat nedir? Amonyum nitratın kullanım alanları neler?
Amonyum nitratın dünya genelinde yaygın kullanımı gübre amaçlı, ayrıca madencilik ve soğutma amaçlı paketlerin üretiminde de kullanılıyor. Aslında amonyum nitrat normal şartlarda zararsız bir şekilde çözünebilen bir kimyasal bileşik.
Fakat tarım alanında bitkiler için önemli bir besin kaynağı olan bu maddenin, depolama ve kullanım yöntemlerine dikkat edilmediğinde büyük felaketlere yol açabiliyor.
Amonyum nitrat nasıl patlayıcı madde oluyor?
Amonyum nitratlar, çiftçilerin büyük torbalarda veya toplu olarak satın aldığı amonitrat adı verilen gübrelerden oluşuyor. Bu madde yanıcı değil, oksitleyicilerdir veya yakıcı madde, yani zaten yanmakta olan başka bir maddenin yanmasını sürdürüyor.
Euronews'te yer alan habere göre, Rhode Island Üniversitesi'nde kimya profesörü olan Jimmie Oxley, amonyum nitratı yakmanın çok zor olduğunu ifade ediyor:
"Amonyum nitratı patlatmak hiç kolay değildir, patlama sadece uyumsuz bir madde ile karışımda veya yoğun bir ısı kaynağı ile mümkündür".
Amonyum nitrat yakıt benzeri yanıcı bir malzemeyle birleştirildiğinde, açığa çıkan enerji neredeyse üç kat artar. Patlamadan gelen yoğun sıcaklık, gazların hızla genişlemesine neden olur ve yollarındaki çoğu cismi yok eden şok dalgaları üretiyor.
Tarihte amonyum nitrat kaynaklı
birçok patlama meydana geldi
Kayıtlara geçen amonyum nitrat kaynaklı ilk patlamalardan biri 1916'da İngiltere'de bir barut fabrikasında meydana geldi. O dönemin açıklamalarına göre yaklaşık 700 ton amonyum nitrat ve 25 ton TNT'nin yol açtığı patlama sonucu 15 işçi hayatını kaybetmişti.
ABD tarihinde "Teksas Felaketi", bilinen en büyük sanayi kazalarından biri. 16 Nisan 1947'de Teksas limanında yükleme yapılan Fransız bandralı SS Grandcamp adlı kargo gemisinin güvertesinde çıkan yangın sonucu gemide bulunan 2 bin 300 ton amonyum nitrat patlamış, patlama zincirleme olarak limandaki diğer gemilere ve petrol depolarına sıçrayarak kazada 581 kişi yaşamını yitirmiş ve 8 bine yakın kişi de yaralanmıştı.
Bu faciadan sadece 3 ay sonra, bu kez Fransa'nın Brest limanında Norveç bandıralı Ocean Liberty kargo gemisinde benzer nedenlerle yaşanan patlama 29 cana mal oldu.
Yakın tarihte de birçok kaza yaşandı
Bu kazaların ardından amonyum nitratın depolanması ve kullanımına ilişkin uluslararası düzeyde denetimler getirildi. Ancak vakalar azalsa da günümüzde halen patlamalar oluyor.
2001 yılında Fransa'nın Toulouse kentinde bir gübre fabrikasında yaşanan patlama ile amonyum nitrat yeniden gündeme geldi. Olayda 31 kişi hayatını kaybetmiş, 2 bin fazla kişi yaralanmıştı.
Nisan 2013'de ABD'nin Teksas eyaletinde bir gübre fabrikasında meydana gelen ve 15 kişinin ölümüne yol açan patlamanın nedeni de nitrat amonyum idi. Waco yakınlarındaki West kasabasında yaşanan patlamada onlarca bina hasar görmüş 160'tan fazla kişi yaralanmıştı.
2015'te Çin'in Tianjin limanında bir nitroselüloz deposunda başlayan yangının 800 ton amonyum nitratın depolandığı noktaya ulaşması ile felaket kaçınılmaz olmuş ve 173 kişi yaşamını yitirmişti.
