Ebeveynler olarak çocuklarımızı, sorumluluk sahibi bireyler olarak yetiştirmek istiyoruz. Kendi kendine yetebilen, bağımsız, üretken bireyler olarak yetişmesini, eğitimine önem vermesini, ödevlerini zamanında yapmasını, iyi notlar almasını, giyimine ve temizliğine özen göstermesini, basit ve küçük ev işlerinde yardımcı olmasını, başkalarına saygılı olmasını ve hata yaptığında fark edip düzeltmelerini bekliyoruz. Listeyi istediğimiz kadar uzatabiliriz. Bazen çocuklarımızın küçücük omuzlarına kocaman kocaman yükler biniyor bazen de hiç sorumluluk taşıyamıyorlar. Çok yükümlülük veren anne-baba kadar hiç sorumluluk vermeyenlerde hatalı davranmaktadır. Aile yaşamı genel bir denge üzerinde, kararında olmalıdır. Sorumluluk doğuştan getirilen değil, öğrenilen bir kavramdır. Sorumluluk duygusu, bebeklik ve çocukluk döneminden itibaren kazandırılmalıdır. Bu duygunun kazandırılmasında aile içi iletişim, aile içindeki çocuğa olan tavır, uygulanan disiplin anlayışının (kararlılık ve tutarlılık) rolü büyüktür.
Duygularını tatmin etmek
Çocuk iletişim kurabildiği andan itibaren sınırlarının farkında olmalıdır. Yemek yeme, tuvalet alışkanlığı, uyku saati gibi temel alışkanlıkları okul dönemi öncesinde kazanması gerekir. Sorumluluk öğrenilebilen bir beceri olduğundan, çocuklara yaşlarına ve yeteneklerine uygun sorumluluklar verilip sonuçlarını görmesine izin verilmelidir. Anne-baba çocuğun yanlış kararlar verebileceğini düşünüp onların yerine karar vermektense, uygun yemek, kıyafet seçimi, ya da ne kadar harçlık alıp harcayacağı yönünde kontrolü çocuklara bırakabilirler. Örneğin, birçok yemek içinden hangisini/hangilerini isteyip istemediği sorulabilir ve tercih hakkı çocuğa bırakılabilir ya da yemeğini döke saça da yese kendi kendine yemesine izin verilmelidir. Ayrıca kendi oyuncaklarını, yatağını toplaması da beklenebilir. Yaşına ve cinsiyetine göre de sofra hazırlamak veya araba yıkamak gibi ev işlerinde de yardımcı olabilir. Yeterli “sorumluluk” çocukları cesaretlendirir ve özgüvenlerini geliştirir, paylaşma ve başarma duygularını tatmin eder. Böylece çocuk, ileriki yaşamında, kendi hayatıyla ilgili konularda karar verme ve sorumluluk alma becerisini öğrenecektir. Sorumluluk, çocuğun yaşına, cinsiyetine ve gelişim düzeyine uygun olarak görevlerini yerine getirmesi gibi aynı zamanda kendini başkalarıyla paylaşması, kendinden ödün vermesi olarak da tanımlanabilir.
Peki neler yapılabilir?
Sorumluluk, anne-babaların kendi sorumluluklarının bilinciyle hareket etmeleridir. Kendi sorumluluğunu taşıyamayan anne-babalar, çocuklarından da sorumluluk taşımalarını bekleyemezler. Bu sebeple, öncelikle anne-babalar kendi yükümlülüklerini yerine getirmelidir. Çocuğunuzun kendine yeterli olduğu hissini alması önemli.Çocuğun yaşına, cinsiyetine ve gelişim düzeyine uygun sorumluluklar verilmelidir. Başarması durumunda desteklemek, sorumluluğunu bildiğinde ödüllendirilmelidir. Çocuğa güvenmeli ve seçim yapmasına izin verilmelidir.
Çabalarına saygı duyun
Çocuğun gösterdiği çabalara saygı duyulmalıdır. Görev ve sorumluluğunu bilmesi, yaptığı hareketlerin sonuçlarını değerlendirmesi ve bu hareketlerinin diğer insanlarını nasıl etkilediğini görmesini sağlamak gerekir. Onun için kararlar vermek yerine, kendi başına düşünmesini ve sorununu çözmesine imkân tanımak gerekir. Sadece gerektiğinde müdahale edilmelidir. Çocuğun sorumluluk almayı istemesi durumunda, hevesini kırmadan, sorumluluğunu yerine getirmesine destek ve yardımcı olmak gerekir. Çocuklar sevildiğini bilmek ister. Olumsuz davranışlarının altında bile sevildiğini hissetme ihtiyacı duymaktadır. Ailede şunu yaparsan seni severim gibi asla pazarlık yapılmamalıdır. Her ne yaparsa yapsın her zaman seveceğinizi göstermelisiniz.
Yerinde tepki vermek şart
Çocuklara karşı kararlı ve tutarlı davranışlar gösterilmelidir. Disiplini sağlamak için gereksiz yasaklar koymamak gerekir. Kurallar net ve sabit olmalıdır. Kurallara uyulmazsa neler olabileceği hakkında çocuk bilgilendirilmelidir. Anne-babalar bir zamanlar kendilerinin de çocuk olduğunu ve onlarında düşünceleri olabileceğini unutmamalıdır. Zamanı planlarken seçebileceği alternatifler sunun. (yemek saati, televizyon saati vb.) Umulmadık bir zamanda, hatalı davrandığında hemen tepki göstermek yerine ne kadar hayal kırıklığına uğranıldığı söylenebilir ve yaptığı şeyin sonuçlarının neler olabileceği belirtebilir. Çok sorumluluk veren anne-baba kadar hiç sorumluluk vermeyen anne-baba da hatalı davranmaktadır. Erken yaşlarda kazandırılan sorumluluk, çocuğa mutluluk, güven ve gelişme getirir.
